Өмнөх үг

Монголын соёлын үнэт нандин өв болсон зохиол бүтээл олон байдаг. Үүний нэг нь хуучин цагийн монгол түүхч нарын дотроос XVII зууны эхэн үеийн түүхч Лувсанданзаны зохиосон "Алтан товч" хэмээх зохиол юм. Энэ зохиолыг тус улсын Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн анхны дарга, эрдэмтэн Жамьян, монголын зүүн аймгийн Еншиебү овгийн нэгэн тайжаас 1926 онд олж авчээ.

Үүнийг Лувсанданзаны Алтан товч буюу Лу. Алтан товч гэж нэрлэдэг. Лу. Алтан товчид Нууц товчооны 12 бүлгээс 6 дугаар бүлгийн эцэс, 7 дугаар, 8 дугаар хоёр бүлэг бүхлээрээ байхгүй, 12 дугаар бүлгийн эцэс байхгүй боловч, түүнээс бусад Нууц товчооны бүлэг, зүйлүүд цөм байна. Нууц товчоо бүгд 282 зүйл болохоос Лу. Алтан товчид 234 зүйл нь байна.

Нууц товчоонд байхгүй сонирхолтой мэдээ Лу. Алтан товчид нэлээд байна. Жишээ нь: Алтан товчид, Хоталаг хаан болгов. Хадаганыг тайши болгов гэж бичсэн байна. Гэтэл Нууц товчоонд Хадаганыг тайши болгосон тухай юу ч өгүүлсэнгүй.

Лу. Алтан товчид, Амбагай хаан, татаар нарт баригдсаны дараа хэнийг хаан болгохыг хэлэлцэхэд Хүдэй сэцэн гэдэг хүн олон үг шүлэглэн хэлсэн байна. Гэтэл энэ нь Нууц товчоонд байдаггүй.

Нууц товчоонд Есүхэй баатар нас эцэслэхэд Тэмүүжиний гашуудсан тухай бараг дурдсангүй. Харин Лу. Алтан товчид энэ тухай тусгай шүлэг бичсэн байна. Нууц товчоонд Бардан баатрын гэргийн тухай огт дурдаагүй байхад Лу. Алтан товчид тодорхой бичсэн байдаг. Мөн өнчин хөвүүн Чингисийн есөн өрлөгтэй сэцэлсэн зэрэг Нууц товчоонд байдаггүй, олон зүйл Алтан товчид бий.

Нууц товчоонд байдаггүй, Лу. Алтан товчид байдаг эдгээр мэдээ нь Рашид-ад-диний түүхэнд байдаг байна. Энэ явдал нэгд, Лувсанданзанд Нууц товчооны бүрэн сайн эх байсныг үзүүлж байна. Хоёрт, Рашид-ад-диний хэрэглэсэн монгол эвхмэл бичгүүд ба Лувсанданзаны хэрэглэсэн түүх бичгүүд нэг гаралтайг үзүүлж байна.

Сүүлийн үед олдсон Нууц товчооны уйгур үсгийн эх бол Лу. Алтан товч мөн. Энэ Алтан товчийг 1937 онд Улаанбаатарт 2 дэвтэр болгож хэвлүүлжээ. Доктор Ринчен, 1934 онд Лу. Алтан товчийн дотроос шүлгүүдийг түүвэрлэж, "Монгол хэлбичгийг сайжруулах бодлогын өгүүлэл" гэдэг сэтгүүлийн 7 дугаарт хэвлүүлжээ.

Одоогоос 300 гаруй жилийн өмнө зохиогдсон энэхүү зохиолын хэл найруулга нь одоогийн монгол хэлнээс нэлээд өөр байсан боловч өөрийн ойлгоогүй зүйлийг элдэв ном судраас лавлан уншсаар монголын түүх-уран зохиолын ховор энэ бичгийг өргөн олон уншигчдад зориулан одоогийн ярианы хэлэнд буулгаж хэвлүүлэхээр зориг шулуудан ажиллав.

Энэ ном эрдэм шинжилгээний чанартай олигтой бүтээл болж чадаагүй, зөвхөн миний мэт сонирхон уншигчдад өөрийн үндэсний дурсгалт бичгийг танилцах төдий хэрэгцээтэй юм. Чухам энэ хэрэгцээг нь хангавал миний өмнөө тавьсан зорилго биелэгдэх нь тэр ээ! Энэ ном доторх зарим үгэнд өөрийн тайлбарыг дөрвөлжин хаалтад, Лу. Алтан товчид байсан тайлбарыг дан хаалтад, Нууц товчооноос авсан тайлбарыг дөрвөлжин хаалт дотор Н. Т. үсэгтэйгээр бичиж тайлбарласан болохыг дурдъя. Үүнд алдсан ташаарсан зүйл олон байгаа нь эргэлзээгүй бөгөөд эрдэмтэн сэхээтэн олон нөхөд улмаар засамжлан залруулах буй заа.

 Ц. Шагдар