Зохиолч Инжинашийн их ах Гулраанс бол 1820 оны хавиас 1851 он хүртэл амьдарч байсан шүлэгчин хүн юм. Инжинаш ах дүү наймуулаас өсөж их болсон нь Гулраанс, Гунаачүг, Сүнвэйданзан, Инжинаш дөрвүүл л бөгөөд эд цөм зохиолч байжээ. Тэдний зохиосон шүлэг зохиол бидэнд өдий төдий үлджээ. Гулраанс эдгээр шүлгээ 1840 оноос 1845 оны хооронд зохиосныг зарим шүлгийн эх буюу эцэст он cap өдрийг хүртэл тодорхой тэмдэглэж байна. Мөн энэхүү шүлгийн товхимлын нэг шүлэгтээ “Өнгөт өдөр харвасан суман дөрвөн цагийг ээлжрүүн, өнхрөх бөмбөг, эргэх хүрд хорин оныг хэтрүүлэв” гэж бичсэнээс үзэхэд түүний хорин хэдэн насандаа зохиосныг харуулж байна. Ванчинбал 1840 онд хар тамхины дайнд мордох үед Гулраанс хориод настай байсан байна.

Гулраансын шүлгээс түүвэрлэн авахдаа эзэрхэг түрэмгийг эсэргүүцсэн эх оронч зориг санаатай “Түрэмгийлэгчийг дараад ирмүү” гэх мэтийн Английн эзэрхэг түрэмгийтэн, дундад улсад халдан довтолсон явдлын эсрэг эх орноо батлан хамгаалж этгээд дайсныг даран сөнөөх эрс зоригийг илэрхийлсэн шүлгүүд ба “Сүрхий муухай амьтад” гэх мэтээр тэр үеийн монгол ноёд лам хатдын харгис жигшмэрт дүрийг ёжилж “Баасан өтийг дуураймуй” гэж басамжлан хошигносон шүлэг, “Гангийн хур” гэх мэтийн тариачныг бичсэн, “Өрөөсөн болжмор” гэх мэтийн тэр үеийн ургийн ёсны эрх үгүй явдлыг ёгтлон дүрсэлсэн зэрэг ардчилсан үзэл санаатай шүлгээс нь сонгож авсан юм. Гэвч эдгээр шүлгийн заримд тэнгэрт даатгах, хаан эзнийг хүндлэх зэрэг шашны буюу феодалын үзэл ч үзэгдэж байна.

Тийнхүү бид эртний зохиолын содыг нь ашиглаж солиуг нь орхих зарчмыг хэзээ ч омтгойлж болохгүй нь мэдээжийн хэрэг ээ.

Гулраанс бас орчуулгын ажил хийж хятадын алдарт зохиол Шүй хуг монголчилжээ. Түүний шүлэгтээ “Хатуу зоригийг чанд баримталж зав чөлөөнд бичсээр харин ч энэ Шүй ху шастирын гол хагасыг монголчилбой” гэж бичжээ хэмээсэн үүнийг Эрдэнэтогтох авгайн бичсэн өгүүллээс авбай.

Ц. Дамдинсүрэн