Үлгэрийн далай хэмээх судрыг алдарт Хөх хотын Гүүш цорж орчуулжээ.

Гүүш цоржийн орчуулсныг дурдсан төгсгөлийн үг, хэвлэгдсэн үлгэрийн далайд байдаггүй боловч Ленинградын дорно дахиныг судлах газрын номын санд буй.

VI, 40 тэмдэгтэй байгаа бичмэл Үлгэрийн далайд Гүүш цоржийн жинхэнэ бичсэн төгсгөлийн үг байдаг баймуй. Энэхүү төгсгөлийн үгийг Владимирцовын бичсэн Цогт тайжийн тухай өгүүллээс хуулан авсан нь,

“Тэнсэлгүй монголын улсад

Тэнгэрлэг богд Алтан хаан төрж

Далай ламын даян хиагаар залж

Даяаны дээр байгуулбай номын дуазыг

Гайхамшигт тэр богд Алтан хааны

Хан оронд төвшнөө оршсон

Хас их төр ёсыг сайmар бариад тэр

Хамгаа алдаршсан Намудай сэцэн хаан хийгээд

Тэр ...............................................................................

Дара эхийн хувилгаан ноён ч Юүнгэн хатан ба

Даган бас Омбу Үйзэн хун тайж хийгээд

Давтан орчуул хэмээн дурдсанд

Шигэмүни аягаха тэхимлэг

Ширээт Гүүш цорж

Шулуун онолт энэ судрыг

Шамдан орчуулбай монголын аялгууд.

Үлэмж энэ буяны адистидаар

Өглөгийн эзэн хаан хатан тэргүүтэн

Үлшгүй язгууртан ноёд

Үргэлжид энх амгалангаар жарган атугай.

Ахуй их энэ Монгол улсад

Ариун номын төр ёсон

Агуут маш сайтар дэлгэрээд

Ашид тасралгүй орших болтугай.

Хатан мөрний зүүн этгээдэд

Газрын хааны өмнө этгээдэд

Газрын тэмдгүүд бүрэн төгссөн

Хамаг бүгд зүгт алдаршсан

Агуй их Монгол улсын төвд

Ариун сүсэг сэтгэлээр байгуулсан

Адилтгашгүй Зуу эрдэнэ сүмд

Амгалангаар удан сууж орчуулбай.

Шулуун онолтын туужийг

Ширээт Цоржийн орчуулсан

Шидэт мэргэд үзтүгэй хэмээн сэтгэж

Шамдан энэ үлгэрт тууж

Хамаг амьтныг үзтүгэй хэмээн оршуулав.

Эрт Шигэмүнийн хатуужин явсан

Энэ шулуун онолтын туужийг

Эрдэнэт Дара эхийн хувилгаан Мижиг эх

Хойд хувьтан амьтны тул дурдсанаар алдаршуулан орчуулав.

Хутаг гуйн энэ мэт залбирснаар

Гурван хорын өвчин арилтугай.

Хутгалдах дайсан булх амарлитугай

Гутамшиг зовлонгууд нэгэн дуунд арилтугай” хэмээжээ.

Хойно Лигдэн хааны үед Гүүш цоржийн бичсэн төгсгөлийн үгийг засаж Алтан хааны оронд, Лигдэн хааныг оруулах зэргээр өөрчилсөн баймуй. Тийнхүү засагдсан төгсгөлийн үг нь,

“Тэнсэлгүй Монгол улсад нь

Тэнхлэг богд Лигдэн хутагт хаан төрж

Дэлхий дахинаа тусыг сэтгэж

Даяаны дээр байгуулбай номын дуазыг.

Ахуй их энэ Монгол улсад нь

Ариун номын төр ёсон

Агуут маш сайтар дэлгэрээд

Насад тасралгүй орших болтугай” хэмээжээ. Энэхүү орчуулга нь Энх˗Амгалангийн тавин гуравдугаар он буюу 1714 онд модон бараар хэвлэгдээд бас Найралт төвийн зургаадугаар он буюу 1728 онд хоёрдугаар удаа хэвлэгджээ. Мөнхүү орчуулга, монгол Ганжуурын гучин нэгдүгээр ботид орж дахин хэвлэгдсэн баймуй. Бид 1714 оны хэвлэлээс дөчдүгээр бүлгийг эх сүүлээс бяцхан хасаж энд хэвлэвэй.

Ойрадын Зая бандид Үлгэрийн далайг орчуулсан хэмээх боловч түүнийг бид олж үзсэнгүй. Төвд Үлгэрийн далай тавин нэгэн бүлэгтэй байхад, монгол Үлгэрийн далай тавин хоёр бүлэгтэй байдаг. Энэхүү илүү бүлэг нь хан хөвгүүн Сүшадын бүлэг болмуй. Энэ дутуу бүлгийг Монголын их хүрээнд төвд Үлгэрийн далайг хэвлэхдээ нөхөж оруулсан баймуй. Түүнээс гадна монгол Үлгэрийнy далайг төвд Үлгэрийн далайтай тулгахад үг үсэг яг тохирдоггүй юм. Үүнээс үзвээс, Гүүш цорж нийтэд дэлгэрсэн төвд Үлгэрийн далайгаас өөр бөгөөд тавин хоёр бүлэгтэй судраас орчуулсан бололтой.

 Ц. Дамдинсүрэн