“Чингис хааны их өчиг” хэмээх энэ шүлэглэлийг гурван зүйлийн эх бичгийг нийлүүлэн тулгаж нэгтгэн хуулж бичив. Тэр гурван зүйлийн эх нь:

1. Өвөр монголын Ордос нутаг дахь Чингисийн онгон сүлдийн ордонд байгаа алтан дэвтрээс 1956 онд хуулж авсан бичгээ хэрэглэв. Уг алтан бичиг уранхай тасархай болсон ба удаа дараа дахин дахин хуулахдаа ташаа болгосон зүйл цөөнгүй байх тул бидний “Их өчгийн” хуулга ч мөн төдий л сайн болж чадсангүй.
2. Монгол ард улсын номын санд байгаа “Богд Чингисийн өчиг оршвой” хэмээх нэртэй бичмэл шар дэвтэр болмуй. Чингисийн алтан дэвтрийн нэг хуулга болох энэ номын үсэг алдаа мадаг нэн үлэмж боловч бусад хуулгатай харьцуулан үзэхэд бас ч тустай байлаа.
3. Чингисийн онгоны ордон дахь Гүрвэлжин гоо хатны онгоны хонжин түшмэлд Чингисийн алтан дэвтрийн нэг бүрэн сайн эх буй. Үүнийг гэрэл зургаар хуулж авсан боловч зарим хуудас балархай болсон ба ялангуяа мөрийн завсраар оруулан нөхөж бичсэн жижиг үсэг маш балархай болжээ.

Энэ эх болбоос Чингисийн онгоны ордонд байгаа эхүүдээс хамгийн тодорхой сайн бичигтэй нь юм. Мөн дэвтрийн нүүрийн хуудас дээр Энх˗Амгалангийн жаран нэгдүгээр онд хуулж бичсэнийг тэмдэглэсэн баймуй. Энэ болбоос 1722 он болмуй.

Энд хэвлэж байгаа “Чингисийн их өчиг”˗ийг бэлтгэхдээ дурдсан гэрэл зургийн хуулгыг гол болгож баримтлаад нөгөө хоёр хуулгаас зарим үг өгүүлбэрийг нөхөн авч бичсэн болмуй. Шүлгийн дотор хаалт дотор хааяа оруулж бичсэн үг буй. Энэ болбоос өмнөх үгийн тайлбар бус буй. Хэдэн зүйлийн эх бичигт хэдэн янзаар бичсэн үг тохиолдоход аль нь зөв болохыг мэдэхгүй болоод нэгийг хаалтгүй бичиж нөгөөхийг хаалт дотор бичсэнийг мэдэгдье.

Чингисийн алтан дэвтрийн дотор байгаа энэ “Өчиг” ба “Түгэл” гэдэг хоёр зохиолын бадаг бүрийн төгсгөлийн хэдэн үг ялгавартай боловч бадаг бүрийн доторх үг ав адил тул “Өчиг”˗ийг “Түгэл”˗тэй нийлүүлэн хянаж бас зарим үг үсгийг засамжлав. Харин “Түгэл”˗ийн дотор арван зургаадугаар зууны үед нэмж зохиосон бололтой 15 бадаг шүлэг байх үүнийг тусгай сийрүүлж хавсаргав. Үүнийг Сүбээдэй, Гилүгэдэй, Чүлгүдэй, Хуйлдар дөрвөн баатрын магтаалын дараа оруулсан байв.

Үүнээс үзэхэд энэ “Өчиг”, “Түгэл” аль нь ч нэг мөсөн зохиогдсон бус, улам улмаар зохиогдсон нь мэдэгдэж байна. Нэмж оруулсан шүлгийн дотор Хубилай хааны үеийн зүтгэлтэн хүмүүс ба түүнээс сүүлийн ч үеийн хүмүүсийн нэрсийг дурдан бичсэн баймуй.

Энэ тахилгын шүлэг болбоос уран зохиолын дурсгал болохоос гадна түүхийн дурсгалт бичгийн тоонд ормуй. Төвдөөс шажны уран зохиол монголд ихэд нэвтрэхийн өмнө, монголын уран шүлэг зохиол ямар байсныг мэдэхэд энэ зохиол чухал бөгөөд чухаг хэрэглэгдэхүүн болмуй.

Ц. Дамдинсүрэн