Шотландын үндэсний их яруу найрагч Роберт Бернсийн төрсний 200 жилийн ойг 1959 онд дэлхий дахинаар тэмдэглэсэн билээ. Гагцхүү харамсалтай нь: Бернс гучин долоохон насалжээ. Баярлалтай нь: тэр хүн мөнхийн гайхамшигт сонгодог яруу найргийг дэлхийн утга зохиолын санд үлдээжээ. «Зовлон жаргал хоёр нь хүсэл хясал хоёр» гэж Монголын их яруу найрагч Равжаа бичсэнчлэн Роберт Бернс гучин долоохон наслахдаа хүслийн ихийг хүсэж, хяслын ихэд хясагдаж зовлонт амьдралаа жаргалын дуулал болгон хорвоод мөнхөлжээ. Бернсийн амьдрал бол хар цагааны туйл гэлтэй. 1759 оны 1 дүгээр сарын 25-ны шөнө Бернсийг мэндлэхэд жихүүн өвлийн хүйтэн шуурга байшингийн нь дээврийг хийсгэж, дөнгөж төрсөн эх хүү хоёр хажуу айлдаа орж хоргодон амь мэнд гарсан гэдэг. Баяд эздийн хүүхэд сургуульд явж байхад Бернс дөрвөн эцэнхий адуу хөллөсөн анжис дагаж гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч өслөө. Тэр үед Шотланд улс тусгаар тогтнолоо бүрэн алдаад, дээд ангийнхан нь Шотланд гаралтай гэхээсээ ичиж, өөрсдийгөө умард английнхан гэцгээдэг байв. Гэтэл Роберт Бернс хамаг шилдэг шүлгээ Шотланд аялгаар бичин, анхныхаа номын хавтсан дээр «Шотланд аялгаар зохиов» гэж зориуд тэмдэглэжээ. Францад хувьсгал дэгдэхэд хөрөнгөтний англи айж, харин Бернс баярлаж, дөрвөн гунан буугаар бэлэг явуулан, «эрх чөлөөний мод» гэдэг шүлэг зохион, «эрх чөлөө гэдэг цаглашгүй эрдэнэ тул түүнийг үнэ хайргүй олох хэрэгтэй» хэмээн бичсэн учир ховлогдон «билэг танхай» Бернсийг шалгах эзэн хааны комисс гарч шүүн үзээд «сэтгэж болохгүй, зүтгэж болно» гэж шийтгэж байжээ. Тэр үед Томас Пейны «Хүний эрх» гэдэг ном гарсныг хуулиас гадуур зүйл гэж хоригложээ. Роберт Бернс нэгэн захидалдаа тэр номын «үргэлжилсэн үгийн шилдэг санааг нь шүлэг болгож» буй тухайгаа дурдсан бөгөөд тэрхүү «Шударга ядуу» гэдэг шүлгийнхээ төгсгөлд: Оюун ухаан, үнэн алдар Орчлон дэлхийн манлай болж, Онцлон тодрох тийм цаг Осолгүй нэг ирэх вий. Ямар ч байлаа, Яалаа ч гэлээ, Хэтийг зөгнөж хэлэхэд Алтан дэлхийн Амьтан хүн Ахан дүүс болцгоох Сайн цаг ирэх вий гэжээ. Эцгээ нас барсны дараа ургац алдсан боловч өрх гэр зохиохоор үзэсгэлэнт Жинтэй амраглаж, суух гэтэл ядуу Бернст охиноо өгөхөөс баян Армор татгалзахад тэр хоёр нууцаар гэрлэжээ. Жин бүсгүй жирэмслэхэд эцэг нь мэдэн хилэгнэж «миний охин гуйлгачны хүүхэд тээх ёсгүй» хэмээн Бернс тэр хоёрын гэрлэлтийн баталгааг цуцлуулжээ. Энэ мэтээр элдвээр хяхагдсан Бернс эх нутгаасаа дүрвэж Жамайк орох гээд зардал хүрэхгүйд анхны шүлгийн түүврээ хэвлүүлжээ. Тэрхүү бүрзгэр цаасан дээр хэвлэсэн 35 хуудастай, 44 шүлэг Роберт Бернсийг мөнхөд алдаршуулав. Хэрэн тэнэж явсаар эгэн ирэхэд нь Армор баян ч охиноо Бернст түлхэх болов. Бернсийн шүлгийг хэвлэхдээ хавтсан дээр нь «Баян хүний зовлон, ядуу хүний жаргалыг энэ номоос үзэж болно» гэж бичдэг заншилтай. Бернсийг наснаас нөхцөхөд, арван жил ханилсан эхнэр Жин нь оршуулахаар явж чадсангүй. Яг тэр өдөр Бернсийн тавдугаар хөвүүнийг Жин төрүүлжээ. Яадгаа алдтал дуунд тачаадсаар Яруу найрагчийг турааж үхүүлсэн Янзын амьтас хараал идтүгэй... гэж Бернс «Шотландын яруу найрагч Роберт Фергюссоны зургийг хараад бичсэн шүлэгтээ өгүүлсэн байна. Энэ бол 18 дугаар зууны хөрөнгөтний английн ааш араншин мөөн. Өлсгөлөн, хов, зүдрэл, баядын хууль цаазад нухлагдаж анжис дагаж явахдаа Бернс нэгэнтээ амраг Жиндээ «миний шүлгийг зуун жилийн дараа илүү хүндэлж, илүү ойлгоно» гэжээ. Гэтэл нас барснаас нь дөрвөн жилийн дараа түүвэр зохиол нь хэвлэгдсэнээс хойш Бернсийн алдар мандаж, дэлхий дахинд зохиол нь түгэн, зуун тавин жилийн дотор Бернсийн тухай гурван мянган ном гарчээ. Ганцхан жишээ татвал: Бернсийн зохиолыг орос хэлээр хагас сая гаруй хувь хэвлэсэн байна. «Амьдралдаа би ер тийм нүд үзээгүй, түүний бүхийлэн байдал нь ухаантай чадалтайн шинж илэрхийн гадна том хар нүд нь торолзон яруу найргийн сод чанарыг гэрчилнэ» гэж Бернсийн тухай Вальтер Скотт бичжээ. «Шотландын яруу найрагч Бернсийн амрагийн дуу болон шог шүлгийг охин нь уншихад Марксын сэтгэл сэргэдэг сэн» гэж Лафарг хэлжээ. Шотланд нутгийг Бернсийн нэрээр дэлхий дахин мэдэх болсон юм. Алс бөглүү Шотландын тариачны хүүг тариачин Бернс яагаад ийм сод яруу найрагч болов. «Надад нуугдаж байсан яруу найргийн үр, хуучин дуугаар тэжээгдэн дэлгэрсэн юм. Хүүхэд ахуйн минь сэтгэхүйг үлгэр хөгжүүлсэн юм» гэж Бернс бичжээ. Роберт Бернс хар багаасаа ном унших дуртай, ялангуяа Шотландын тусгаар тогтнолын төлөө тэмцсэн баатар Брюс, Уоллесын тухай, Шотландын түүхийг их уншдаг байсан гэнэ. Хорин гуравтайдаа нас барсан Шотландын суут яруу найрагч Роберт Фергюссоны түүврийг олж уншсан нь Бернсийн байгалиас заяасан яруу найргийн онгон авьяасыг бадраахад ихэд түлхэц болж тэр бээр яруу найргийн шулуун замдаа орж, Фергюссонтой уралдан «Хөдөөгийн онгон уянгын чавхдасаа дэлджээ». Роберт Бернс хар үстэй, хар нүдтэй хүн байжээ, Тэр хүн хонины бяслаг идэж өссөн бөгөөд «Ганибалын амьдрал», «Уильям Уоллесийн түүх» гэдэг хоёр номыг уншиж дуусаад л дахин эхэлж уншдаг, бас дорно дахины мэргэдийн хамаг нууцыг мэддэг болжээ. Есөн онгодын нэг болох Уянгын онгодтой Бернс арван тавтайдаа учирч, тарианы газар хамт ажилладаг Нелли охины тухай шүлэг бичсэн нь түүний анхны бүтээл болой. «Ингэж дурлал найраг хоёр надад зэрэг эхэлсэн юм» гэж хожим тэр дурсжээ. Анхнаасаа ийнхүү хайрын тухай шүлэг бичсэнээр нь түүнийг амрагийн дуучин гэлтэй. Ургамлын цэцэрлэгчийн хүү Роберт Бернс үгийн цэцэрлэгч болохдоо ер бусын юмыг бичих гэж эрэлхийлж явсангүй, амьдралаа, амраг хонгороо, нутаг орноо, анд нөхдөө, үзсэн мэдсэнээ, хүссэн жигшсэнээ шүлэглэж, цаас харандаагүй цагтаа архины мухлагийн цонхон дээр алмасаар бадаг таталж, газар дээр анжсаар мөр сийлж байлаа. Шотландын ардын хуучин дууг цуглуулж дөрвөн боть хэвлүүлсэн нь түүнд их сургууль болсны дээр ардаас сурснаараа ардын дунд мөнхрөх дуу бүтээж, ард түмэндээ бэлэглэсэн юм. Бернс бүх шүлэг найраглалдаа тариачин ардын амьдрал тэдний хүсэл эрмэлзлийг яруу найргийн хэлээр илтгэсэн болой. Тариачин эцэг нь Роберт хүүгээ шударга хүн болгох сон гэж хичээн зүтгэж бурханд залбирдаг байжээ. «Эцэг минь шударга тариачин байсан» гэдэг шүлэгт энэ нь илэрхий. Хожим Бернс «Тарболтоны эрчүүлийн клуб» байгуулж дүрмийг нь зохиохдоо: «Энэ нийгэмлэгт орсон хүн бүр заавал шулуун шударга байх хэрэгтэй... Тэгвэл тэр хүн орчлон дээр өөрийгөө хамгийн жаргалт хүнд тоолж болно» гэжээ. Бернсийн бүх шүлэг, дуу, захидлаас үзэхэд тэр бээр хайр дурлалыг амьд амьтны дээдийн жаргал гэдэг байсан нь тодорхой. Яруу найрагтаа Бернс нь бүсгүй хүнийг халуун дотноор хайрлах, эр хүний бат журмыг сахих, дорой буурайг ахан дүүгийн ёсоор тэтгэхийг уриалж байв. Бернсийн гол сэдэв бол тариачны амьдрал, хайр дурлал, эрх чөлөө юм аа. «Гуниггүй ядуус» гэдэг магтуу бол хайр дурлал, эрх чөлөөний дуулал билээ. Хайр дурлал, эрх чөлөө гэгч хэзээ дөрвөн цагт, амьд амьтны хүслийн үзүүрт эргэлдэгч мөн тул Бернсийн яруу найраг төрсөн өдрөөсөө хойших хүн төрөлхтөнтэй нас сацуу, мөр зэрэгцэн явах нь дамжиггүй.
БЁРНС Р. (1759—1796)
Шотландын их яруу найрагч Роберт Бёрнс ядуу тариачны гэр бүлд төржээ. Хүүхэд ахуй наснаасаа тариачны хүнд хүчир хөдөлмөрт нухлагдан зовлон үзсэн жаал хүү зав чөлөөгөөрөө бие даан суралцаж өргөн дэлгэр эрдэм мэдлэгтэй болсон байна. Шотланд ардын дууны яруу сайханд сэтгэл зүрх нь татагдан биширсэн Роберт 15 настайдаа шүлэг бичиж эхэлжээ.
Хөдөө нутгийн сүсэгтэн, сүм хийдийн ихэс ямбатныг элэглэн шүүмжилсэн «Хоёр малчин», «Гэгээнтэн Виллийн залбирал» хэмээх шог найраглал нь гар бичмэлээр олон түмэнд алдаршин түгж, сүм хийдийнхний хорсол заналыг дүрэлзүүлсэн байна. Тэд Р. Бёрнсийг элдвээр дайрч давшлан доромжилдог байсан авч цэлмэг ухаант яруу найрагчийн адтай шог дуу, шүлэг нь тэдэнд хатуу хариу өгдөг байв.
Эцэг нь нас барсны дараа эх, дүү нараа тэжээн өрх толгойлох үүрэг хүлээсэн тэр бээр өр төлбөрт баригдан баячуулд хяхагдан хавчигдаж арга ядраад гадаадад дүрвэн гарахаар завджээ. Тэгтэл зардал хүрэлцээгүй учир «Голцуухан Шотланд аялгуугаар бичсэн шүлгүүд» гэдэг ном бичиж 1786 онд хэвлүүлсэн нь түүнийг дорхноо алдаршуулав.
Р. Бёрнсийн шүлгийн түүврийг худалдан авахын тулд барлаг ядуус, голоо зогоох сүүл чийнхээ зоосыг хайрладаггүй байсан юм хэмээн тухайн үеийнхэн нь дурсан өгүүлсэн байдаг. Английн тэр цагийн аж байдлыг зоригтой дүрсэлсэн «Хоёр нохой» хэмээх найраглал түүний шүлгийн түүврийн утга санаа өнгө аясыг бүхэлд нь тодорхойлж байв. «Гуниггүй ядуус» хэмээх зохиолдоо нийгмийн «ёроолд» хаягдсан эгэл жирийн хүмүүсийн дүрийг хурц тод дүрслэн үзүүлснээрээ Английн яруу найрагт анх удаа барлаг ядуусыг шүлэг зохиолын гол баатрын зэрэгт дэвшүүлэн гаргасан байна.
Р. Бёрнсийн шүлэг, найраглал эгэл хүмүүсийн өдөр тутмын зовлон гуниг, хоромхон зуурын баяр баясгаланг гүнзгий, уянгалаг дүрсэлснээрээ гоц байдаг. Төрөлх Аллоуэй тосгон, тэндхийн сүм хийд, сэргэлэн цовоо Тэм, түүний эхнэр Кэт болон балчир насандаа үзэж туулснаа маш тод нарийн зурж, худал хуурмаг, ёс бус явдалтнуудыг цэцэн мэргэн үгээр шоолсон «Тэм О’Шентер» хэмээх шүлэглэсэн хошин тууж нь Р. Бёрнсийн хамгийн эрхэмлэн хайрладаг бүтээлийн нэг байв. Амьдралынхаа сүүлчийн он жилүүдэд Дамфрис хотноо аж төрж байхдаа «Ном сонирхогчдын нийгэмлэг» байгуулж, хөдөөгийн хүн ардыг шинэ зохиолтой танилцуулахын тулд явуулын номын сан аялуулдаг байв.
Ядуусыг өмөөрч хамгаалдаг, францын хөрөнгөтний хувьсгалыг талархсан гэхчлэн элдэв шалтаг заан Р. Бёрнсийг шалгах эзэн хааны комисс байгуулагдаж шүүж үзээд түүнийг «сэтгэж болохгүй зүтгэж болно» гэж шийтгэж байжээ. Түүнээс болоод суут яруу найрагч дайсагнагчдаасаа цэрвэж болгоомжилдог байсан авч хүнлэг үзэл санаа, шударга ёсыг эрхэмлэдэг зан чанараасаа няцсангүй. Ард түмнүүдийн хувьсгалч нөхөрлөл, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгчдийн зовлон зүдүүр, нийгмийн шударга ёс ялан мандах тавилангийн тухай «Эрх чөлөөний мод», «Алс холын тэдний төлөө» зэрэг шүлэг зохиолдоо яруу тод өгүүлжээ.
Тэрээр «Шударга ядуу» гэдэг шүлэгтээ ирээдүй цагийг зөгнөж:
Оюун ухаан үнэн алдар
Орчлон дэлхийн манлай болж
Онцлон тодрох тийм цаг
Осолгүй нэг ирэх вий...
Алтан дэлхийн
Амьтан хүн
Ахан дүүс болцгоох
Сайн цаг ирэх вий
гэж бичсэн билээ.
Р. Бёрнс гучин долоон настайдаа ертөнцөөс хагацан одсон боловч түүний шүлэг зохиол үндэстнийхээ хүрээнээс хэдийнээ хальж, улирах цаг хугацааны чанд шүүлгийг гатлан, эдүгээ дэлхийн хүн ардын сэтгэл зүрхэнд уянгалан түгсээр байна.
Р. Бёрнсийн шүлэг дуулиас 1964 онд монголоор орчуулж «Гуниггүй ядуус» гэдэг ном болгон хэвлэжээ. Түүний мэндэлсний 200 жилийн ойг 1959 онд дэлхий дахин тэмдэглэсэн юм.
Эх сурвалж: Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь-3 (1988) номоос
