Ванчинбалын Инжаннаши (1837он—1892 он) XIX зууны Монголын уран зохиолын нэрт төлөөлөгч нэрт зохиолч бөгөөд эзэн Богд Чингисийн 28 дугаар үеийн үр, их бичгийн хүн байжухуй. Түүний амьд ахуйд зохиол бүтээл нь хэвлэгдээгүй, гар бичмэлээр үлдсэн бөгөөд ХХ зууны эхэн үеэс нийтийн хүртээл болж эхэлсэн.
Тэргүүлэгч цэцэг ба хос болжмор, Цагаан уул, Сайхан хар, Бөгтөр ноён, Гашуудал зэрэг олон зуун шүлэг бичсэн. Их Юань Улс ын мандсан төрийн Хөх судар гурамсан түүхэн романаараа нэрд гарчээ. Энэхүү романы эхний найман бүлгийг эцэг Ванчинбал нь бичсэн юм. Монголчуудын дунд хятад романыг дэлгэрүүлэн хөгжүүлэхэд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлсэн нэгэн болох Инжинаши Мин улсын үеийн Улаан асрын зүүд хэмээх Хятадын алдарт романд гардаг зохиолын баатруудад цаашдаа тохиолдсон явдлуудыг үргэлжлүүлэн Нэгэн давхар асар, Улаанаар ухилах танхим романуудаа бичжээ.
Дүү Гуларанс нь мөн нэртэй яруу найрагч, орчуулагч байв.
цааш...
ВАНЧИНБАЛЫН ИНЖИНАШ (1837-1892)
Монгол үндэстний их зохиолч Ванчинбалын Инжинаш (1837-1892) билээ. Түүний тууривсан "Их юань улсын мандсан төрийн хөх судар"-ыг Монголын уран зохиолын түүхэн дэх анхны түүхэн роман гэж үзэж болно. Тэрээр "Нэгэн давхар асар", "Улаанаар уйлах танхим" зэрэг хоёр цуврал роман бичжээ.
Их зохиолч Инжинаш 1837 онд Өвөр монголын Зостын чуулганы Түмэд баруун хошууны (одоогийн Ляонин мужийн Бэйпяо сяний Ся фу сян) "Шудрага бат хороо"-ны туслагч тайж Ванчинбалын долдугаар хүү болон төржээ. Түүний багын нэр нь Хасчулуу, хятад нэр нь Бао Хэншань, өргөсөн нэрийг нь Рүньтин гэдэг байжээ. Зостын чуулган нь XIX зууны үед Өвөр монголын олон чуулгануудын дотор, Манж Чин улсын нийслэл хотоос хамгийн ойролцоо оршдог мөртөө хятадын төв, зүүн хойт нутгийн гүүр болсон, монгол хятад иргэд холилдон сууршсан газар байжээ. Энэ байдал Зостын чуулганыг эдийн засаг, соёлын талаар дотор газартай нягт харилцаатай болгож, түмэд монголчуудын дунд хятадын соёлын болон амьдралын хэв загвар нэвтрэх нөхцөлийг бүрдүүлж, хурдан хятадчлагдах үүд хаалгыг нээж өгсөн ажээ.
Инжинашийн эцэг Ванчинбал өндөр боловсролтой, угсаа язгууртай тайж хүн байсан ба монгол, хятад, төвд, манж зэрэг олон хэлний ном судар цуглуулан хадгалж, түүх шастир судлан шүлэг зохиол туурвиж байсан болохоор багаасаа ухаан сэргэлэн Инжинашийн уран бүтээл зохион туурвихад энэ нь асар их нөлөөлсөн байна. Инжинаш монгол, хятад, төвд, манж хэлийг нэвтэрхий сурч, арваад наснаасаа шүлэг, дуу бичиж, бас түүндээ зориулан зураг зуран хавсаргаж байсан бөгөөд хорин хэдэн наснаасаа морин хуурын үлгэр тууль дуурайлган зохиож, харь хэлнээс ном судар орчуулах ажил хийж, утга зохиол, түүх шастир, шүлэг найргийн талаар онолын шинж чанартай өгүүллийг монголоор туувиж, уран бүтээлийнхээ гараагаа эхэлсэн байна. "Цагаан үүл", "Хөх хад" зэрэг шүлэг нь түүний залуу үеийн төлөөлөх чанартай яруу найргийн бүтээл нь болно. Инжинаш бас залуу насныхаа амьдралаас сэдэвлэж, "Улаан өнгөтний нулимс" гэдэг зохиол бичжээ.
Их зохиолч Инжинаш "Их юань улсын мандсан төрийн хөх судар", "Нэгэн давхар асар", "Улаанаар уйлах танхим" романаа бичихдээ монгол үндэстнийхээ уран зохиол болох уран домог, түүхэн үлгэр, ардын дуу, ерөөл магтаал зэрэг уламжлалыг өвлөн авсан үндсэн дээр хань үндэстний эртний сонгодог уран зохиол тухайлбал "Гурван улсын үлгэр", "Хүйтэн уулын бичиг", "Баруунтаа зорчисон үлгэр" романуудын үзэл санаа, бүтэц зохиомж, зохион бүтээх арга барилын сор содон зүйлсээс суралцан авч ашигласан онцлогтой юм шиг харагддаг.
Эцэг Ванчинбал нь "Их юань улсын мандсан төрийн хөх судар"-ыг эхлүүлэн бичиж 8 бүлэг тууривсаныг Инжинаш хожим нь үргэлжлүүлэн бичиж 69 бүлэг болгожээ. "Хөх судар"-т "Алтан товч", "Их юань улсын нууц судар" зэрэг монголоор бичигдсэн түүхийн сурвалж бичгүүдээс гадна бас "Юань улсын түүх", "Тун цзянь ган му бичиг" зэрэг хятадаар бичигдсэн монголын түүхтэй холбоотой олон ном сударыг ашигласан байна. Уг романд голцуу XIII зууны үеийн монголын түүхэнд үндэслэн Чингис хааны олон улс, аймгийг нэгтгэж хаан төрийг тогтоосноос Өгөдэй хааны үе хүртлэх үйл явдлыг уран сайхны аргаар чимэглэн өгүүлсэн байна.
Иймэрхүү нүсэр их зохион бүтээх ажлаа хэрхэн гүйцэтгэсэн байдлаа Инжинаш: "-Унтах нойр идэх хоолгүйгээр өдөр шөнө залгалдан мунхаг оюуны хирээр чин үнэнээр арван анги сударуудыг анхааран нийцүүлж хослуулан эрсээр арай эс алмайтан солиурав…" хэмээн тэмдэглэгдсэн байна.
