Эрнест СЕТОН-ТОМПСОН
(1860—1946)
Араатан амьтныг уран бүтээлийнхээ гол баатар болгон сонгож дэлхий дахинд нэрд гарсан хүн бол Канадын нэрт зохиолч Эрнст Сетон-Томпсон юм. Түүнийг 6 настай байхад эцэг эх нь Канадад нүүн ирж суурьшжээ. Чухамхүү энэ үеэс тэр байгалийг сонирхож эхэлсэн ажээ. Тэр тухайгаа хожим нь «Би бүр багаасаа аз жаргалын цэнхэр шувууг, түүнтэй хамт урин хавар айлчлан ирэхийг жилийн жилд тэсэж ядан хүлээдэг болсон юм. «Канадын шувуу» гэдэг ном дэлгүүрт байхыг үзээд түүнийг худалдаж авахаар шийдэж үүний тулд нэг доллар олохоор шавж цуглуулдаг хүнд тусалж, түлээ хөрөөдөх ажилд бүтэн сарын турш ахтайгаа өрсөлдөж байж санасандаа хүрч хөл газар хүрэхгүй баярлаж явсан билээ» гэх зэргээр дурсан бичсэн байдаг юм.
Э. Сетон-Томпсон 1879 онд Торонто хотын урлагийн коллеж төгсөөд 1896 он хүртэл Лондон, Парис, Нью-Йорк хотуудад дүрслэх урлаг судалсан юм. Гэлээ ч тэрээр зураачийн хувьд биш ан амьтан, жигүүртний байгаль дахь амьдралын тухай 40 орчим сонирхолтой зохиол бүтээл туурвиснаар алдар нэрээ дуурсгасан юм. Зохиол бүтээлдээ түүний хийсэн чимэг зургууд тэдгээрийн утга санааг бүрэн гүйцэд ойлгоход тусалдаг юм. Уран бүтээлдээ амьтдын тухай сэдвийг сонгож авахдаа энэ хүн «ан амьтан, жигүүртнийг утга учиргүй, зорилго чиглэлгүйгээр дайсагнан хөнөөх явдлыг зогсооход туслах» гэсэн энэрэнгүй сайхан зорилт өмнөө тавьж байжээ.
«Нугын сойрын амьдрал» хэмээх бүтээл нь анх 1883 онд гарсан бөгөөд 1898 онд хэвлэгдсэн «Миний мэдэх зэрлэг амьтад» хэмээх анхны түүвэр нь түүнд алдар хүнд авчирчээ. Ийнхүү уран зохиолд амьтдын тухай сэдвээр реалист шинэ чиглэлийн эхийг тавьсан энэхүү түүврийн араас түүний дараа дараачийн ном нь шил даран гарах болжээ. Сетон-Томпсон зохиол бүтээлээ адал явдалт романы хэлбэрээр бичдэг бөгөөд баатарлаг гавьяат үйлс бүтээж байгаа болон эмгэнэлт гунигт явдал тохиолдож байгаа амьтдын амьдралыг уянгалаг өнгө аясаар харуулдаг юм. Алга дарам арьснаасаа болж амь алдахад хүрч, хэрээсээ хэтэрсэн чадал гаргаж өндрөөс үсрэн, хөвж яваа мөсөн дээр бууж, голын нөгөө эрэгт эсэн мэнд гарч байгаа мөнгөн сорт үнэг Домино, олон жил нутгийн малчин ардын заналт дайсан нь болж явахдаа ижилдэн нөхөрлөсөн нэгнээсээ үүрд хагацан салснаас уй гашуудаа дарагдан насан эцэслэж байгаа сүргийн ахлагч азарган чоно Лобо, улангассан баавгайн өөдөөс аймшиггүй дайрч эзнээ аварч байгаа бяцхан биетэй боловч зориг ихтэй нохойн тухай зэрэг олон сонирхолтой үйл явдлыг түүний зохиолуудаас уншиж болно.
Сетон-Томпсон байгаль, амьтны амьдралд гярхай ажиглалт хийж, үүн дээрээ үндэслэн шинжлэх ухааны үндэстэй гүн гүнзгий дүгнэлт олныг гаргасан хүн. Үүнийхээ хувьд тэрээр томоохон байгаль шинжээч, амьтан судлагч байв. Эрдэм шинжилгээний шилдэг бүтээлд олгодог АНУ-ын «Элиот» хэмээх алтан медалийг хүртсэн явдал үүнийг гэрчилнэ. Байгальд цаг үргэлж явагдаж байдаг оршин тогтнохын төлөөх амьтан жигүүртний байнгын тэмцэл, энэ замд тохиолдож байгаа элдэв явдал, амьтдын биологийн нарийн үзэгдлийг туйлын ул үндэстэй харуулсан байдгаараа түүний зохиолууд хүн, адгуус амьтан хоёр гарал үүслээрээ нэг болохыг баталж, хүн төрөлхтний сэтгэлгээнд эргэлт хийсэн их Дарвины хуулийг уран зохиолын хэлбэрээр илэрхийлсэн гэж хэлж болно. Ан амьтны дүр төрх, байгаль дахь тэдний амьдралын хэв маягийг дурайтал бичсэн байдаг нь хүүхэд, залуучууд, нийт уншигчдад танин мэдэхүйн их ач холбогдолтой юм. Э. Сетон-Томпсон амьтдын амьдралыг маш сайн мэддэг төдийгүй тэднийг үнэхээр ойлгож, хайрлаж чаддаг байжээ.
Э. Сетон-Томпсон амьдралынхаа туршид хөтөлсөн амьтдын тухай асар баялаг тэмдэглэл нь 50 боть номтой тэнцэхүйц хэмжээнд хүрсэн бөгөөд тэр нь бүтээлүүдийн нь үндэс болдог байв.
Манай орны уншигчид Эрнст Сетон-Томпсоны нэрийг бүр 1936 оноос мэдэх болсон юм. Учир нь түүний «Чин зоригт адгуусан амьтад» гэдэг бүтээл нь мөн онд монгол хэлнээ орчуулагдан хэвлэгдсэн билээ. 1960 онд бас нэг түүвэр нь «Бор баавгай» нэртэй гарсан юм.
Эх сурвалж : Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь -3 (1988 он)
