Александр Сергеевич Грибоедов
(1795—1829)
«Оросын хамгийн ухаантай хүмүүсийн нэг» гэж суут А. Пушкиний нэрлэсэн Александр Сергеевич Грибоедов бол нэрт зохиолч төдийгүй дипломат, авьяаслаг хөгжимчин байжээ.
1825 оны XII сард хаант засаг, хамжлагат ёсны эсрэг босож тэмцсэн декабристууд «манай хүн» хэмээн хүндэтгэн нэрлэдэг байсан А. С. Грибоедов сурвалжит язгууртны гэр бүлд төржээ. Тэрээр Москвагийн их сургуулийн хэл судлал, хуулийн ангийг нэгэн зэрэг төгсөж, улмаар байгалийн ухаан-математикийн салбарт суралцаж байсан боловч 1812 оны дайн эхэлсэн тул сургуулиа төгсөж чадалгүй цэргийн алба хаажээ. Дээд сургуульд суралцаж байх үедээ тэргүүний үзэл бодолтой оюутнууд, декабристуудын дунд орсон нь түүний Эх орноо хайрлах, түүний төлөө амь биеэ хайргүй хүчин зүтгэх үзэл санаагаар хүмүүжихэд нь үлэмж тус болжээ.
Тэр цэргийн албанаас халагдаж Петербургт хэдэн жил ажилласнаа 1818 онд Перс (Иран)-д Орос улсын Элчин сайдын Яамны нарийн бичгийн даргаар томилогдсон байна. Тэнд ажиллаж байхдаа «Ухаантайн зовлон» гэдэг шүлэглэсэн алдарт жүжгээ бичиж эхэлсэн юм. Уг жүжгийн санаа түүнд 1812 онд төрж арван хоёр жил өнгөрсний хойно буюу Эх орондоо буцаж ирээд Кавказад алба хааж байхдаа үргэлжлүүлж, дараа нь Петербургт 1824 онд бичиж дуусгасан юм. Олон жилийн нөр их хөдөлмөрийн үр дүн болсон уг жүжгийг А. С. Пушкин «Сэтгэл ханамаар сайхан жүжиг байна. Шүлгийн тал илүү нь лавтайяа зүйр цэцэн үг болох биз ээ» гэж үнэлж байжээ. «Ухаантайн зовлон» жүжгийг хаант засгийн газраас хэвлэн нийтлэх, тайзнаа найруулан тавихыг олон жил хориглож байсан боловч Орос орон даяар гар бичмэлээр түгэн тархжээ. Зохиолчийг нас барснаас хойш уг жүжгийг 1831 онд Москвад тоглож, хожим хэвлэгдсэн түүхтэй.
Гүн гүнзгий реалист шинж чанартай тэрхүү инээдмийн жүжигтээ Оросын тэргүүний үзэл санаа бүхий язгууртнууд хийгээд харгис хамжлагат ёс, хүнд сурталтнуудын хоорондын тэмцлийг тусгасан юм. Оросын утга зохиолын реализмын хөгжилд томхон алхам болсон эл жүжгээрээ хамжлагат ёсны бузар булайг илчлэн жинхэнэ хүн, түүний сайн сайхан чанарын төлөө тэмцэх үзэл санааг магтан дуулсан билээ.
А. С. Грибоедов дахин Перст очиж Элчин сайдын Яаманд ажиллаж байхдаа Орост дайсагнасан үзэл бүхий хорлон сүйтгэгчдийн гарт харамсалтайгаар амь үрэгджээ. Түүний шарилыг Тбилиси хотын ариун Давидын сүмд авчирч оршуулсан байна.
Дэлхийн инээдэмт жүжгийн сор бүтээлд тооцогддог «Ухаантайн зовлон» гэдэг шүлэглэсэн энэ жүжиг 1985 онд монгол хэлээр хэвлэгджээ.
эх сурвалж: Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь - 3 (1988 он)
