Нутгийнхаа цэцэн цэлмэг хүмүүсийн авьяасыг бишрэн хүндэтгэдэг, тэдний уран бүтээлийн өвийг цуглуулан сурвалжлах дуртай хүмүүсийн нэг нь X. Соян юм.
Тэр казах, нутгийнхны дотор хаана, хэн гэдэг акын дууч байна, урьд өнөөгийн үүх түүх хүүрнэдэг аксакалууд хаана амьдардгийг анддаггүй онцлогтой.
Тэгээд ч X. Сояны яриа, өвгөчүүлийн яриа шиг сонсох бүр сонирхол татаж, чагнах бүр санаа төрүүлдэг юм.
«Дуслыг хураавал далай, дуулсныг хураавал эрдэм» гэгчээр X. Соян ард түмнийхээ энэ сайхан өвийг цуглуулан сурвалжлагч төдий биш, олсноо олон түмэнд хүргэн сурталчлагч «дуулснаа хурааж эрдэм болгож» бусдад түгээж яваа хүн.
Үүний тод жишээ гэвэл 1964 онд «Ардын яруу найрагч акын Б. Төлебайн «Шүлгийн эмхэтгэл», 1971 онд Зөвлөлт Казах улсад Өлгийн казахуудын ардын аман зохиолын дээжийг «Бозинген» нэртэйгээр хэвлүүлж 1984 онд сүүлийн 60—70 жилийн дотор Өлгий нутагт амьдарч байсан ардын яруу найрагч акын дуучдын бүтээлийг намтар түүхтэй нь судлан сурвалжилж, 20 гаруй хэвлэлийн хуудас бүхий ном хэвлэлд шилжүүлсэн байна.
Тэр ард түмнийхээ цэцэн билгээс шимтэж байдаг учраас өөрөө уран зохиолд аяндаа амтшин татагдаж 1978 онд «Анхны бороо» 1982 онд «Бодсон болоогүй хоёр адил бишээ» зэрэг өгүүллэг, хошин шог зохиолын түүврийг Өлгийд хэвлүүлжээ.
Өгүүллэгүүдийг нь уншиж байхад «Энэ нэгэн тусгүй зүйлийг засаж залруулчих юмсан» гэж «хэл нь загатнаж» явдаг болов уу гэсэн санаа төрдөг, түүнийгээ илүү дутуугүй дорхноо бичдэг юм байна даа гэж санагддаг юм. Өгүүллэгүүд нь бүгд орчин үеийн сэдэвтэй, тэгэхдээ шог аястай, хүмүүсийн үзэл санаанд хоцорсон юм уу, одоо байгаа элдэв муу зуршил зэргийг гаргах гэснээрээ сонирхол татдаг.
Ш. Жамлийхаа
