АЛЕКСАНДР НИКОЛАЕВИЧ РАДИЩЕВ
(1749—1802)
Оросын ардчилсан хувьсгалч, зохиолч Александр Николаевич Радищевын уран бүтээл Емельян Пугачеваар удирдуулсан тариачны хувьсгалын уриа дуудлага болж байлаа. «Эрх чөлөөний магтуу» хэмээх шилдэг бүтээлдээ ирээдүй хойч үеийнхэндээ итгэсэн, эрх чөлөөг эрмэлзсэн их хүслээ тэр илэрхийлжээ.
Зохиолчийн бага нас Ижил мөрөн хавийн Аблязово тосгонд (одоогийн Радищев хот) өнгөрчээ. Зохиолч эхлээд Петербургийн Пажийн корпуст, дараа нь Германд Лейпцигийн их сургуульд суралцжээ. А. Н. Радищев Лейпцигийн их сургуульд суралцаж байхдаа хууль эрхийн ухааны зэрэгцээ байгалийн шинжлэх ухаан, хими, мөн анагаах ухааныг судалж, франц, латин, англи хэл сурсан байна. Эх орондоо буцаж ирээд төрийн байгууллагад ажиллах болж, тариачдыг зүй бусаар мөлждөг харгис эздийн «хэрэгтэй» нарийн танилцжээ. Дарлал зовлонд нэрвэгдсэн ард түмнээ хайрлах халуун хайр нь хаант засаг, хамжлагат ёсыг үзэн ядахад хүргэж, ард түмнийхээ төлөө тэмцэх хувьсгалт үзэл санааг нь улам сэргээжээ. А. Н. Радищев «Эрх чөлөөний магтуу», «Петербургээс Москвад жуулчилсан нь» зохиолуудаараа тариачны бослогын үзэл санааг сурталчилжээ. Хатан хаан II Екатерина «Петербургээс Москвад жуулчилсан нь» зохиолыг нь уншаад «Энэ чинь Пугачеваас ч аюултай үймээн дэгдээгч гарч ирж!» гэж хэлээд номыг нь хураан А. Н. Радищевт алах ял зааж, Петропавловскийн шоронд хорьжээ. Дараа нь түүний ялыг Сибирьд арван жилийн хугацаатай цөллөгөөр сольжээ.
А. Н. Радищев Сибирийн цөллөгт зургаан жил болохдоо утга зохиолын ажлаа үргэлжлүүлж, хэтийн ирээдүйдээ итгэсээр байв. II Екатерина хатан хааныг үхсэний дараа түүнд өршөөл үзүүлсэн боловч насан эцэслэтлээ хавчлага хяхалтад өртөж байсан учраас нөгчихийнхөө өмнөхөн «... Харгис хэрцгий та нараас би саллаа. Ариун хүсэл, мөрөөдөл минь биелэх цаг ирнэ. Намайг залгамжлагчид дутууг минь гүйцээгээрэй» гэж гэрээслэн бичжээ.
Хаант засгийг хайр найргүй шүүмжилсэн «Петербургээс Москвад жуулчилсан нь» гэдэг ном Оросын чөлөөлөх хөдөлгөөний түүхэнд гүнзгий ул мөрөө үлдээж, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгч, хувьсгалч зохиолчдын хэдэн үеийг хүмүүжүүлсэн юм. Тэр зохиолын үзэл санаа А. С. Грибоедовын «Ухаантайн зовлон» зохиолд тусгалаа олж, А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов нарын зохиолд хүчтэй нөлөөлж, декабристуудын хувьсгалч урам зоригийг хөгжөөсөн билээ.
Хувьсгалч зохиолч А. Н. Радищевийн нэрэмжит музейг оросын дэвшилт хүмүүс, сэхээтнүүдийн шаардлагаар бүр 1885 онд Ижил мөрний хөвөөн дэх Саратов хотод нээжээ.
Эх сурвалж : "Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь - 3" (1988 он)
Дэлгэрэнгүйг эндээс
