Монголд цаасаар хэвлэгдээгүй ном.
Ажлын гараа авч нутгаасаа гарч ирэх үеэр нас дээр гарсан өвөө маам минь салах ёс гүйцэтгэхээр очсон миний гарыг бариад:
«За, хүү минь, эрдэм ном сураад улсын албанд зүтгэх чинь сайн явдал, хот орж айл гэр болон амьдрах нь ч яадаг билээ, сайхан л байлгүй. Миний хүү хятад эхнэр л битгий аваарай, яс чинь харлана шүү! Энэ үгийг яасан ч бүү март!» гэж захисныг би хэзээд мартдаггүй. Тэр нь өвөө маамын минь над үлдээсэн амин чухал гэрээс байсан юм. Миний бага өвөө маам Модчигин (1904-1986), залуудаа сайн ч ноцолддог цуут бөх, арьс шир идээлж хазаар ногт чөдөр тушаа хуйв сурлаг сайхан ч мушгидаг нэрт сурчин, хөдөөгийн хар бор ажилд алиныг нь аваад хийсэн ч гаргууд, их өвөө маамыг бодвол номын ёсонд нэвтэрч бясалгал төдий хийгээгүй үг дуу цөөнтэй лам хүн байсан атлаа над ийм гэрээс үлдээнэ гэж тэр үед би үнэхээр бодож олсонгүй.
Тэр үеийг бүү хэл, түүнээс сүүлээр айл гэр болж амьдрах болтлоо би өвөө маамынхаа энэ гэрээсийг зөвхөн физиологийн үүднээс л ойлгож, хятад эхнэр авсаар л нээрэн хянгарын яс харлачихна гэж боддог байв. Тийм болохоор тачаангуй шуналдаа баригдсан мэт ханилж, “хайр”-аа өгнө хэмээн хойно урдаас нэхэл дагал болон жиг жуг, ий аа гэсэн гангар шаазан шиг хятад охидоос айж ичин холуур зайлдаг байсан юм. Тэгэхэд, өвөө маамын хэлсэн “яс харлана” гэдэг нь зөвхөн физиологийн үүднээс төдий л биш, харин угсаа зүй, улс төрийн холын бодолтой үг болохыг хожим нь сая ухаарч билээ. Бусадтай холилдон сууж байгаа Монгол мэтийн хүн амаар харьцуулшгүй цөөн үндэстэнд авч хэлбэл, уусал хайлагдал бол үнэхээр ч алтан ясаа аргалын овоонд шидсэнтэй өөр нь юун билээ?! Нэг үндэстэн хайлагдахдаа юуны өмнө соёлын шинжээ алдана, дараалбал удмын цусаа шингэлнэ. Энэ хоёроос нэг нь л байвал зараад гүйцчихнэ. Хоёулаа болоход хүрвэл ёстой “яс харласан” явдал болно. Тэгээд би өвөө маамаа их бишрэх болсон юм.
Гэтэл, өвөө маамын санааширч байсан явдал миний бие дээр биш ч миний үеийнхэн дээр ирэхээрээ нэг иржээ.
