Боржигин овогт Баягуд ястан Хандын Нямбуу нь 1942 онд Дундговь аймгийн Адаацаг сумын нутаг Хаяа хонд гэдэг газарт төржээ. Хүүхэд наснаасаа төвөд, монгол номонд боловсорсон гэр бүлд өсч балчир ахуйгаасаа үлгэр домог, түүх хууч их сонсдог байсан нь түүний хожмын монгол судлалын нэртэй эрдэмтэн болоход нь нөлөөлсөн байна. Эмэг эх Сосор, эх Ханд, нагац эгч Ичинхорол, нагац ах Лувсанчой нар нь эртний ном судар, түүх шастир цээжээр хэлдэг, монгол төвөд хэлтэй хүмүүс байжээ.
Тэрээр 1958 онд 7 дугаар ангиа төгсөөд Улаанбаатар хотод ирж Нийслэлийн арван жилийн 2 дугаар дунд сургуулийг 1960 онд дүүргэжээ. 1960 -1965 онд Монгол Улсын Их сургуулийн хэл уран зохиолын ангид суралцан хэл уран зохиолын багшийн мэргэжлээр төгссөн. Энэ үеэс ажил хөдөлмөр, эрдэм шинжилгээ, судалгааныхаа ажлын гарааг Улсын Төв Музейд угсаатны зүйч мэргэжилтнээр ажиллан эхлэжээ.
1969- 1972 онд Монголын Шинжлэх Ухааны Академийн Түүхийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, 1972-1983 онд Философи-социологи эрхийн хүрээлэнгийн социологийн секторыг байгуулж эрхлэгчээр нь 1983 оныг хүртэл ажилласан.
Угсаатны зүйн судалгааг баруун аймгуудад гүнзгийрүүлэх зорилгоор 1983-1985 онд Ховд дахь Багшийн Дээд сургуулийн нийгмийн ухааны тэнхмийн эрхлэгчээр ажиллан 1985 оноос МУИС-ийн Хэлбичгийн факультетийн монгол хэлний тэнхмийн багш, 1989 оноос монгол судлалын лабораторын эрхлэгч, 1991 оноос нийгмийн ухааны факультетийн Угсаатан судлалын тэнхмийн эрхлэгчээр 1998 оны 1-р сар хүртэл ажиллаж байгаад зуурдаар хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн юм.
Эрдэмтэн Хандын Нямбуу нь 1978 онд "Өнөөгийн Монголын заншил, ёс горимын төлөвшил" сэдвээр философийн ухааны дэд эрдэмтэн, 1993 онд "Монгол хувцасны түүх" сэдвээр түүхийн ухааны докторын зэрэг тус тус хамгаалжээ. Мөн ондоо дэд профессор цол хүртсэн байна. Доктор Нямбуу нь "Монгол улсын ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Эрдэмтдийн Зөвлөл"-ийн гишүүн, “Монгол өв уламжлал-ёс заншил хөдөлгөөн", "Дэлхийн Монгол туургатны холбоо”, ‘Монгол хувцасны нийгэмлэг", “Монголын эв нэгдлийн холбоо*. “Монголын суу билигтэн* сан, "Монголын тогоочдын холбоо", Монгол төрийн (Абтай сайн ханы) их өргөө зэрэг олон байгууллагад тэргүүлэгчийн сонгуульт үүрэг хүлээн ажиллаж байжээ
Шинжлэх ухааны байгууллагад 32 жил ажиллахдаа эх орондоо утсаатан судлал, социологийн ухааныг үүсгэн хөгжүүлэх, тухайн мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлтгэхэд ихээхэн зүтгэл гаргаж, 1972 онд ШУА-ийн Фипософийн хүрээлэнд социологийн сектор, 1989 онд МУИС- ийн Нийгмийн ухааны факультет Угсаатан судлалын тэнхмийг тус тус байгуулсан байна.
Ховдын багшийн дээд сургууль, МУИС-д ажиллахдаа гадаад дотоодын оюутан, аспирант, мэргэжил дээшлүүлэгч нарт угсаатан судлал, соёлын түүх, сурвалж судлал, монгол хэл, аман зохиол зэрэг нарийн мэртэжлийн хичээл заадаг нэр хүндтэй тэргүүлэх багш байв.
Доктор X. Нямбуу нь Монголын Угсаатан судлал, хэл, аман зохиол, шашин, урлаг судлал, гүн ухааны талаар эрдэм шинжилгээиий ном зохиол 20, өгүүлэл 200-аад, хүүхдийн уран зохиол 10-аадыг нийтлүүлж монголын шинжлэх ухаанд зохих хувь нэмрээ оруулсан билээ.
1992 онд "Монголын угсаатны зүйн удиртгал хэмээх сурах бичиг нийтлүүлсэн бөгөөд энэ номонд Монгол утсаатнуудын гарал үүсэл, түүхэн нутагшил, дэлхий дахинаа тархсан Монгол угсаатнуудын тухай нэгтгэн дүгнэж бичсэн нь их дээд сургуульд үээх угсаатан судлалын хичээлийи гарын авлага болжээ.
Тэрээр 1993 онд бичсэн "Монгол хувцасны түүх" нэгэн сэдэвт зохиолдоо нэн эртнээс өнөөг хүртэлх монголчуудын хувцасны түүхийг цаг үеэр нь үечлэн, хаад ноёдын хувцсыг зэрэг дэвээр нь ялган гаргасны дээр дэлхийн олон оронд оршин суудаг Монгол угсаатнуудын хувцас гоёлыг нарийвчлан өгүүлжээ. Эл бүтээл нь урьд өмнө төдийлөн судлагдаагүй сонин сэдвийг анх удаа хөндөн бичсэнээрээ шинэлэг санаа бүхий эрдэм шинжилгээний болон практикийн ач холбогдолтой болсон тул 1994 оны 7-р сарын 7-ны өдөр Монгол Улсын Төрийн соёрхол хүртээжээ.
1992 онд Чингис хааны мэндэлсний 830 жилийн ойд зориулан "Хүндлэхийн дээд хөх Монголын төрийн ёсон" хэмээх сонирхолтой ном нь хэвлэгдэн олны хүртээл болсон байна. Түүнд эрт дээр үеэс энэ зууны эхэн хүртэл Монголчууд төрийн ёсыг хэрхэн тогтоон, баримтлаж ирсэнийг өгүүлжээ.
1993 онд хэвлэгдсэн "Олноо өргөгдсөн Богд хаант Монгол улсын төрийн ёс, ёслол" хэмээх номонд төрийн тамга, туг сүлд, төрийн ёслолыг үйлдэх журам, баяр наадам, цэргийн дэг журмаас эхлэн албан ажил гүйцэтгэх, албаны хүмүүс хоорондоо харилцах ёслол тэргүүтнийг сэргээн цэгцэлж дүгнэн бичсэн нь төрийн уламжлалт заншлаас аль дэвшилттэй бүхнийг эдүгээ цагийн байдалд нийцүүлэн уг зан үйлийг цаашид хөгжүүлэхэд анхаарах тулгуур хэрэглэгдэхүүн болсон байна.
1990-1992 онуудад «Монголын ёс заншлын тайлбар толь» бага, дунд, их гэсэн цуврал ботиуддаа Монголчуудын угсаа гарвал, түүний ёс заншил, зан үйлийн талаар нэгтгэн 300 орчим толгой үсгээр тайлбар өгөхийн сацуу хавсралтандаа ардын мэдлэгийн сангаас танилцуулсан юм.
Төрийн соёрхолт доктор Х. Нямбууг өөрийнхөө эгнээнд оруулаагүй, түүний мэдлэг, чадвар, сургамж зөвлөгөөг нь аваагүй төр, олон нийт, түүх соёл, шашны нэг ч байгууллага байгаагүй гэхэд хилсдэхгүй. Тиймээс эрдэм мэдлэгээ эх орон, ард түмэн, Монгол судлалд бүрэн зориулсан бүтээлч, тэргүүний эрдэмтэн Х. Нямбууг Монголын төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн байсныг ард олноороо хүлээн зөвшөөрдөг билээ.
Тэрбээр хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн 1998 оны 1-р сарын 3-ны өдрийг хүртэл улс орондоо хөдөлмөрлөсөөр, ном бүтээлээ туурвисаар байсан бөгөөд «Монгол хувцасны түүх» хэмээх эрдэм шинжилгээ судалгааны томоохон бүтээлээ бүрэн эхээр нь бэлэн болгоод хэвлүүлэхээр зэхэж байсан яг тэр мөчид их эрдэмтний зүрх зогсож монголын шинжлэх ухаанд том гарз тохиосон юм.
Х. Нямбуу «Монгол хувцасны түүх» (2002) номоос
