Сажа Бандид Гунгаажалцан
(1182 - 1251)
Төвөдийн Зан мужийн хүн, Сажа (Цайвар шороот) нь түүний уг нутгийн нэр, Бандид гэдэг нь Энэтхэг оронд очиж хүртсэн эрдмийн цол юм. Энэтхэгт бүх эрдэм ухааныг таван зүйлд хуваадаг байсан ба таван ухаанд мэргэжсэн хүнд Бандид цолыг олгодог байжээ. Таван ухаан нь: учир шалтгааны ухаан (философия), дууны ухаан (филология), тэжээх ухаан (медицина), урлахуй ухаан (технология), дотоод ухаан (богословия) энэ тав болно. Гунгаажалцан Энэтхэгт очиж эрдэм сураад Бандид цолыг авсан байна. Гунгаажалцан (Дарма дуваза буюу Баясгалант ялгуусан тэмдэг) нь түүний жинхэнэ нэр боловч Сажа Бандид гэж ихэд алдаршсан тул энэ алдаршсан цолоор нь цаашид нэрлэе. Сажа Бандидыг XIII зууны дундуур үед Өгөөдэйн хүү Годан Хөх нуурт нутаглаж байхдаа анх залж авчирсан байна. Тэгэхдээ Сажа Бандид ач хүүгээ дагуулж ирсэн, тэр нь алдарт Пагба лам болно. Сажа Бандид, монгол үсгийг зохиосон домог байдаг.
Сажа Бандид, XIII зууны эхний үед Субашид гэдэг шүлэглэлийг төвд хэлээр зохиожээ. Энэ номын бүрэн нэр нь санскритаар Субашид радна ниди, төвөдөөр Лэгшад ринбочей дэр, монголоор Сайн үгт эрдэнийн сан гэдэг байна. Энэ ном, Монголд Субашид гэж товчилсон нэрээр алдаршсан ба Төвөдөд Сажа лэгшад гэж алдаршсан байна. Сажа Бандид, Монголд XIII зууны дундуур үед уригдан залагдаж байсан тул түүний зохиолыг Сажа Бандидыг амьд байхад монгол хэлэнд орчуулж байсан байж болох юм. Гэвч энэ тухай тодорхой баримтгүй байна. Харин XIII зууны эцсийн үед Субашидыг орчуулаад хэвлэж байсан юм.
Ц. Дамдинсүрэн : "Эрдэнийн сан Субашид" номоос
