ОРШИЛ

Оросын их зохиолч Пушкин, 1799 онд төрөөд 1837 онд гашуудалтайгаар нас барсан юм. Түүний зохиосон «Ахмадын охин», «Дубровский», «Белькиний тууж», уянгын шүлэг, үлгэр зэрэг олон зохиол, монгол хэл дээр урьд орчуулагдаж гарсан байна. Пушкиний зохиосон «Евгений Онегин» гэдэг зохиолыг орчуулж хэвлүүлэв.

«Евгений Онегин» Пушкиний хамгийн гол зохиол юм. Арван есдүгээр зууны эхний хагаст Орос орны нийгэмлэгийн байдал ямар байсан нь «Евгений Онегин» гэдэг романыг уншихад толь мэт тодорхой харагдаж байна. Орос оронд болж байсан соёл, эдийн засгийн хөгжил өөрчлөлтийг Пушкин мэргэн ухаан, хурц нүдээр нэвт харж байсан юм. Онегин, Татьяна нарын гарсан ноёдын байдал, дарлагдсан тариачдын нийгмийн байдлыг нарийн нягт, шинжлэх ухааны ёсоор бичиж гаргасан байна. Ийм учраас Маркс, эдийн засгийн тухай нэг зохиолдоо «Евгений Онегин»-оос эш татсан юм. Энгельс Оросын Даниельсонд бичсэн захидалдаа Адам Смитийн зохиолын дутагдлыг дурдаад, танай Пушкин үүнийг мэдэж байсан гэж бичсэн байна.

Оросын их шүүмжлэгч Белинский «Евгений Онегин»-ыг Оросын амьдралыг үзүүлсэн нэвтэрхий толь гэж нэрлэсэн нь чухам онож хэлсэн үг болно. Оросын уран зохиолд энэ романы үзүүлсэн нөлөө гойд их юм. Энэ романд бичсэн дүр байдал нь одоо хүртэл олон уншигчдын сэтгэлийг хөдөлгөн долгилуулсаар байна. Элэгсэг сайхан сэтгэл, Орос орны байгалийн үзэсгэлэн, янз бүрийн орос хүмүүсийн дүр, зохиолчийн уран цэцэн үг, халуун зүрх энэ бүхэн уншигчдын зүрхэнд нэвтрэн шингэж байдаг юм.

Энэ романд гарч байгаа хүмүүсийн азгүй явдлууд бол одоо, үеийн чөлөөт орны хүмүүст улам ч гүнзгийгээр ойлгогдож байна. Романы гол баатрууд бол алган дээр ирсэн жаргалыг атгаж чадалгүй алдсан байна. Яагаад ийм болов гэвэл тэр цагийн ахуй байдал, хүмүүсийн амьдрал, санаа сэтгэлийг гутаасан ноёдын эрхт ёс гай болжээ.

 Халуун сэтгэлтэй цэцэн ухаантай Онегин, үнэн хайр дураа илэрхийлсэн Татьяныг хүйтэн сургаалын үгээр яагаад няцаасан юм бэ? Татьяны ариун сэтгэл, амраг хайр, хүний эрхэм чанарыг Онегин яагаад олж мэдсэнгүй вэ? гэвэл Онегин, хүний үнэн сэтгэлд итгэхгүй эмэгтэй хүнийг тоомсорлохгүй, ихэмсэг зантай болж, амраг сэтгэлээр тоглож алиа зангаар мэхэлж, дээд язгууртны журмаар хүмүүжсэнээс болсон байна. Үй түмэн хүнийг эрх чөлөөгүйгээр дарлаж, хүнийг эрхэмлэн үзэхээ больсон ноён харьяатын нийгэмлэгийн муу нөлөө Онегинд аргагүй туссан байна.

Татьяны дүрийг Пушкин их дотно, элэгсгээр бичиж гаргажээ. Татьяна бол зүй журмыг нарийн баримталдаг, янаг халуун сэтгэлтэй, амраг хүндээ бие сэтгэлээ хайргүй өгөх зоригтой ийм жинхэнэ орос эмэгтэйн шинжийг хадгалсан хүн юм. Сэтгэл булаам ийм эмэгтэйн дүрийг Пушкин анх гаргаж өгсөн байна. Сайхан сэтгэлтэй, төгс ариун журамтай энэ эмэгтэй, жинхэнэ жаргалыг олох ёстой доо гэж бодогдмоор байгаа юм. Гэтэл Онегины хүйтэн төмөр шиг сургаалыг сонссоноос хойш, Татьяна өөрийн заяаг өөрөө жолоодохгүй зөнд нь тавиад, итгэл найдвараа алдаж, амраг сэтгэлгүй байтал аргагүй нийтийн журмыг дагаж хадамд очсон байна.

Худал хуурмаг, дарлал зовлонгоор дүүрсэн нийгмийн дотор, үнэн сэтгэл харилцан нийлж чадахгүй гэж Пушкин энэ романдаа ингэж үзүүлсэн юм.

Онегин ганц сайн нөхрөө алаад зэрэг хэргэмтнийг дагаж тэдний санал хүслийг бишрэхгүй боловч, зэрэг хэргэмтний урсгалд туугдаж явах болов.

Пушкин, 1825 онд болсон декабрийн хувьсгалын хүмүүсийн санаа сэтгэлийн үүднээс Орос орны байдлыг илэрхийлэн гаргаснаар барахгүй, үжирч хуучирсан харгис бурангуй хэвшлийг олон түмний өмнө нээж үзүүлсэн юм. Ганц амиа боддог Евгений Онегиныг харгис этгээдээс хамгаалахын хамт түүнийг Татьянын үгээр буруушаан зэмлэдэг байна. Энэ зэмлэл бол Пушкиний өөрийн үзэл санаатай тохирсон гэж хэлж болно. Онегин хэдийгээр ерийн ноёдоос давуу ухаантай сэргэлэн хүн боловч, түүхийн талаар нийгэмлэгт хэрэггүй «илүүдсэн хүн» юм. Яагаад ийм илүүдсэн хүн бий болов гэдгийг Пушкин түүхийн үүднээс тайлбарласан байна. Онегин дээд язгууртнаас хөндийрсөн бөгөөд олон түмэн ардаас бүр ч тасарсан хүн юм. Ийм учраас Онегин, нийгмийн дотор бүтээх үүрэггүй, тодорхой зорилгогүй болж, гунигтаа автагдаж илүүдсэн хүн болсон байна. Иймэрхүү хүн тэр үед олон байсны нийтлэг дүр нь Онегин болжээ.

Ард олон ба үндэстний амьдралаас тасархай болсноос Ленский бас хоосон дэмий мөрөөдлийн хүн болжээ. Орос орны амьдралаас тасарсан Онегин ба гадаадад сурсан эрдэм ном, хуучин мөрөөдлөөр амьдарч явдаг Ленскийн өөдөөс Орос орны амьдралтай нягт холбоотой, жинхэнэ оросын сайн эмэгтэй Татьяныг эсэргүүцүүлэн үзүүлсэн байна. Татьяна сэтгэл амьдралаараа жинхэнэ орос хүн бөгөөд Оросын энгийн ардын үлгэр домогт дуртай даруу зантай, цэвэр ичимтгий эмэгтэй юм. Хөдөө хязгаарын энэ бүсгүй дээд тушаалын хүний эхнэр болоод, баялаг хөрөнгө, эрхэмсэг хүндлэл аль бүх зүйлийг олж авсан боловч хувирч гутсангүй баялаг-тансаг байдлаа Татьяна хайхрамжгүйгээр үзэж байна. Мөн романы эцсийн бүлгийн дотор Онегинд Татьяна хэлсэн хэдэн үгийг санавал энэ байдлыг тодорхой мэдэж болно.

Жаргалтай баясгалантай шиг боловч дэмий хоосон энэ амьдрал нь Татьянад хуучирсан, гоёмсог баг бүрхүүл мэт санагдаж байжээ. Олныг мөлжиж, дарлан доромжилж, үүний хүчээр тансаг жаргалтайгаар амьдрах явдлыг Пушкин бүрхүүл баг гэж нэрлэсэн юм. Үүнээс уламжилж, Лермонтов нэг зохиолоо багт наадам гэж нэрлэсэн ба Лев Толстой «Сэхээрэлт» зэрэг зохиолдоо ноёд тайж нарын өөдгүй байдлын бүрхүүл багийг хуу татаж хаясан юм.

Пушкин,. Оросын шинэ утга зохиолын хэлийг боловсруулж бойжуулж өгсөн юм. Хуучирсан үг өгүүлбэр, гадаад хэлний дуурайл зэрэг бичгийн хэлийг, ардын ярианы хэлнээс завсардуулж хөндийрүүлж байсан саадыг арилгаж, ард түмэнд ойлгогдох яруу сайхан хэлээр зохиолоо бичдэг байсныг бас тэмдэглэх хэрэгтэй юм. «Евгений Онегин» гэдэг зохиолыг Оросын яруу баялаг хэлээр бичсэн нь нэн ч бахдалтай байдаг.

Бүх Зөвлөлт орон даяар бичиг үсэг мэдэх бөгөөд боловсролтой болсон одоо цагт Пушкиний зохиолыг бишрэн уншиж, Пушкиний хувь заяаг хайрлан дурсах болсон юм. Пушкиний эрдэнийн өвийг Зөвлөлтийн ард түмэн хүндэтгэн залгамжилж авсан юм.

Пушкин ард түмнийг боолчлон дарлагч феодализм, капитализмын харгис ёсыг буруушаан эсэргүүцэж, эрх чөлөө мандуулахыг уриалан дуулж ирээдүйн чөлөө жаргалант ертөнцийг хүсэн мөрөөдөж байсан их шүлэгч юм.

Пушкин зохиолдоо, Оросын ард түмнийг амьдрал байдлыг үзүүлэхээр барахгүй, дэлхий дахины олон үндэстний амьдрал байдлыг үзүүлж байсан юм. Үндэстний байдлыг нээн үзүүлэхдээ, нийт хүн төрөлхтний шинжийг олж хардаг байсан.

Хаант Оросын дор дарлагдаж байсан олон аймгийн ард түмний сайн сайхан талыг олж хардаг байсан. Кавказын хүмүүсийн зориг зүрхтэй ба зочдыг хүндлэх ёсыг үзүүлж байсан. Цыган хүмүүсийн эрх чөлөөг эрмэлзэх сэтгэлийг онцлон тэмдэглэж байсан. Оросын доторх олон угсаатан соёлын талаар хоцрогдсон явдлыг төрөлхийн зүй гэж бодоогүй, харин тэд соёлыг хүртэж мандахад итгэж, одоогийн зэрлэг тунгус ч түүний зохиолын өвийг залгамжлах болно гэж байсан юм.

Пушкиний зохиолыг монгол хэл дээр орчуулах ажлыг манай талийгаач зохиолч. Д. Нацагдорж гучаад оны үед амжилттайгаар эхэлсэн юм. Түүний орчуулсан олон шүлгийг ард олон бахдан уншсаар байна. Энэ завсар Пушкиний шүлэг ба үргэлжилсэн зохиолыг Оюун, Дэлэг, Пэрлээ, Гонгоржав, Ринчен, Цэдэнжав, Чимэд зэргийн зохиолч шүлэгч нар орчуулсаар, хэд хэдэн дэвтрийг хэвлүүлж гаргасан байна.

Одоо Пушкиний гол том зохиол болох Евгений Онегиныг Ч.Чимэд орчуулсан нь нөхөр Чимэдийн уран бүтээлийн амжилт болохоор барахгүй, Монголын уран зохиолын амжилт юм. Урлагийн чанар, энэ орчуулгын чухам ямар болсныг манай уншигч нар өөрсдөө шүүж шийдвэрлэх болно.

Оросын шүлгийг монгол хэл дээр ямар янзаар орчуулбал зохих тухай нэлээд туршлага гарч байгаа боловч нарийн журам, сонгодог жишээ гараагүй байна. Энэ талаар санаачилга оролдлого бүр, бидэнд тус нэмэр болно. Пушкиний «Евгений Онегин»-ыг орчуулж гаргасан явдал бол манай уншигч нараас Зөвлөлтийн ард түмний их соёлын өв уламжлалтай танилцахад чухал тус болох нь зайлшгүй.

Монголын ард түмэн олон зуун жилээр хоцрогдсон харанхуй байдлаа халж, шинэ Монгол улсын шинэ соёлыг мандуулж байна. Үүнд Оросын ард түмний их соёл Зөвлөлтийн ард түмний бадрангуй соёлоос хүртэж эзэмших явдал их тусыг хүргэж байна.

Зөвлөлтийн ба Оросын их зохиолч нарын зохиолыг монгол хэл дээр чармайн орчуулж байгаа бөгөөд түүнийг нийтээр бичиг үсэг мэдэх болсон манай ард түмэн бүр бахдалтай уншиж байна. Энэ чухал ажилд манай орчуулагч нар их зүтгэлийг гаргаж байна. Зохиолын санаа урлагийг гутааж бууруулахгүй, монгол хэл дээр буулгаж орчуулах явдал бол хэцүү бөгөөд сайхан ажил юм. Зохиолчийн уран санаа агуулгын эрдэнийг болхи үгийн булингарт хийж, бүрэг бараг болгохгүй, болор шил шиг тунгалаг хэвээр нь монгол хэл дээр буулгах явдал зохиолч орчуулагч нарын ариун үүрэг болно. Оросын сонгодог зохиол ба Зөвлөлтийн уран зохиолтой улам илүүгээр танилцах юм сан гэж хүсэж хүлээж байгаа Монголын уншигчдын эрмэлзэл бол цангасан хүн усыг хүсэхийн адил байна. Зөвлөлтийн ба дэлхий дахины соёлын их амжилт, шилдэг уран зохиолын булгийг Монголын уншигчдад нээж өгөх хэлний хэрмийн түлхүүр нь зохиолч, орчуулагч нарын гарт байна. Ийм учраас зохиолч орчуулагч нарын хүртээлт хөдөлмөрийг хүндэтгэж үзэхийн хамт чанар сайтай, өгөөмөр бүтээл гаргахыг шаардах нь зүй ёсны хэрэг юм.

Ц. Дамдинсүрэн