А. С. ПУШКИН
(1799—1837)
Оросын агуу их яруу найрагч Александр Сергеевич Пушкин газрын эзний гэрт төржээ. 1825 оны декабристуудын хөдөлгөөний өмнөх ард түмний хувьсгалт үзэл санаа түүнд нөлөөлсөн бөгөөд ил хэвлэлд зохиолоо хэвлүүлж харгис үзэл санаатай тэмцэх замд шууд оржээ. 1817 онд 18 настайдаа тэр «Руслан, Людмила хоёр» хэмээх найраглалаа бичжээ. Энэ найраглалаар А. С. Пушкин Оросын шүлэгчдийн тэргүүн эгнээнд шууд орсон юм.
Лицейд байхдаа улс төрийн үзлээ хурц илэр хийлсэн «Эрх чөлөө», «Чаадаевт», «Тосгон» зэрэг хувьсгалт шүлгүүд бичсэн нь дорхноо гар бичмэлээр таржээ. Ингэж хувьсгалт декабристуудын хөдөлгөөнд ойр анхны бөгөөд хамгийн хурц яруу найрагч нь болсон учир түүнийг мөрдөн хяхаж байв. Нэг удаа хаан, Лицейн захирлыг дуудаж «Пушкинийг Сибирьд цөлөх хэрэгтэй. Түүний жигшүүрт шүлгийн үерт Орос орон автах нь» гэж зэмлэжээ. Ингээд 1820 онд А. С. Пушкин өмнө зүгт цөлөгджээ. Тэнд байхдаа «Кавказад олзлогдсон хүн» хэмээх алдарт зохиолоо бичив. Кишиневт байхдаа «Евгений Онегин» хэмээх суут романаа бичиж эхэлсэн байна. Их шүүмжлэгч В. Г. Белинский «Евгений Онегин»-ийг Оросын амьдралыг үзүүлсэн нэвтэрхий толь гэж нэрлэсэн юм. А. С. Пушкин романдаа 1825 онд болсон декабристуудын хөдөлгөөний өмнөх үеийн Орос орны байдал, хүмүүсийн санаа сэтгэлийг гаргаж, харгис бурангуй хэвшлийг олон түмний өмнө нээн үзүүлсэн юм. Онегин хэдийгээр ерийн ноёдоос давуу ухаантай сэргэлэн хүн боловч түүхийн талаар нийгэмд түүн шиг «илүүдсэн» хүн тэр үед Орос оронд олон байсны нэг байжээ. Үүний өөдөөс Орос орны амьдралтай нягт холбоо бүхий Татьянагийн дүрийг сөргүүлэн тавьсан байна. «Евгений Онегин» роман бол А. С. Пушкиний уран бүтээлийн оргил төдийгүй Оросын болон дэлхийн соёлын гандан бууршгүй гайхамшигт өв эрдэнэс мөн.
1825 оны XII сарын 14-нд Петербургт бослого дэгдэж, бүх Орос орныг донсолгосон үйл хэрэг болжээ. Хаант засаг бослогыг харгислан дарж декабристуудыг баривчилж харгис хэрцгийгээр эрүүдэн шүүсэн юм. Энэ үед А. С. Пушкин Михайловскт цөлөгдсөн бөгөөд хаант засагт мартагдсан мэт байлаа. Гэсэн ч хааны ордонд түүнийг хэн ч мартаагүй байв. А. С. Пушкинийг яаралтай дуудаж, нэгдүгээр Николай хаан түүнтэй уулзаж «Хэрэв чи XII сарын 14-нд Петербургт байсан бол тэр хэрэгт оролцох байсан уу, үгүй юу» гэж асуухад «Эзэнтэн минь тэд чинь бүгд миний найз нөхөд шүү дээ, би гарцаагүй оролцох байсан» гэж хариулжээ. Хаан «нигүүлсэнгүй үзлээр А. С. Пушкинийг өршөөж ивээлдээ авсан» боловч яруу найрагчийг ямагт хардан сэрдсээр байлаа. Түүний уран бүтээлийн хамгийн их. оргилсон үе нь Болдиногийн намар билээ. Болдинод гурван сар болохдоо «Талийгаач Иван Петрович», «Белкиний туужууд», «Буудалцсан нь», «Авсчин» зэрэг хүүрнэл үгийн олон шилдэг зохиол, хэд хэдэн жүжиг, олон арван гайхамшигтай шүлэг зохиожээ. Энэ нь Москвагийн гоо үзэсгэлэнт бүсгүй Наталья Гончароватай гэрлэн суухын өмнөхөн үе байсан юм.
А. С. Пушкин хааны ордонд зэрэг тушаал ахиж, дөрвөн хүүхдээ халамжилж, аз жаргалтай мэт амьдарч байсан боловч дээдсийн эрх ямбанаас залхаж бухимдан гутардаг байлаа. 1836 оны сүүлчээр Голландын элчийн өргөмөл хүү, Францын тэнэмэл офицер Дантес, А. С. Пушкиний болон гэргийн нь нэр алдрыг гутаан доромжлохоор удаа дараа оролдох болжээ. Яруу найрагч үүнийг тэвчихийн аргагүй болж дуэльд дуудаж амь үрэгджээ.
А. С. Пушкин хорвоод 37-хон насалсан боловч хүн төрөлхтөнд гандан бууршгүй мөнхийн суут бүтээлүүдээ үлдээсэн юм.
А. С. Пушкиний шүлгүүд, «Руслан, Людмила хоёр» ба бусад найраглал, «Евгений Онегин» роман, хүүрнэл үгийн олон зохиол нь монгол хэлээр орчуулагдаж, бас хоёр боть түүвэр нь хэвлэгджээ.
Эх сурвалж: "Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь-3" (1988 он)
