Бөхийн БААСТ
(1921 - 2019)
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар, АУЗ, СГЗ, Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт зохиолч Ах Урианхан овогт Бөхийн Бааст нь 1921 онд Ховд аймгийн /одоогийн Баян-Өлгий/ аймгийн Алтанцөгц сумын нутагт Улаан богоч гэдэг газар олон хүүхэдтэй ядуу ард Бөхийн гэр бүлд мэндэлжээ.
1921-1927 онд эцгийн гар дээр хүмүүжиж, 1927-1936 онд нутагт нь байгуулагдсан тэнхим, хамтралын бага сургууль, Алтайханы хошуу тамгын бага сургуульд суралцаж, 1936-1940 онд Ховд аймгийн яамны дэргэдэх дунд сургуульд суралцсан байна. 1936 онд МХЗЭ-ийн гишүүнээр элссэн. 1940 онд Улаанбаатар хотод анхны 10 жилийн сургуулийн 9-р ангид орж суралцаад, 1942 онд Чойбалсангийн нэрэмжит 10 жилийн 1-р дунд сургуулийн 10-р ангийг төгссөн.
1942-1945 онд МУИС-ийн Мал эмнэлэг, зоотехникийн ангид суралцаж байгаад 1945 онд сургуулиа орхижээ. 1945-1947 онд МХЗЭ-ийн төв хороонд “Хувьсгалт залуучуудын эвлэл” сэтгүүлийн хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, Эвлэлийн төв хорооны хэвлэлийн эрхлэгчийн ажил хийж байгаад 1946 оноос Монголын зохиолчдын эвлэлийн хороонд шилжин ажиллажээ.
1949 онд МАХН-ын гишүүнд элсэж, 1952-1955 онд Марксизм-Ленинизмын оройн их сургуульд суралцаж төгссөн.1962-1964 онд Москвад, Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургуулийн дэргэдэх дээд курст суралцаж төгсжээ.1946 оноос Монголын зохиолчдын эвлэлийн байгууллагад шилжин ажилласнаас хойш өөрийн уран бүтээлээс гадна зохиолчдын хэвлэлийн ажил, сонин, сэтгүүл зүйн ажилд ихээхэн хүчин зүтгэж судалгаа шинжилгээний олон өгүүлэл нийтлэл туурвисан юм.
1950-1980 аад оны хооронд Баян-Өлгий аймгийн казах зохиолчдын уран бүтээлийг монгол хэлээр орчуулан хэвлүүлэхэд асар их хүчин зүтгэл гаргаж дөч гаруй зохиолчийн гуч гаруй номыг орчуулж, эмхэтгэж, редакторлаж, өмнөх үг, тайлбар, оршил бичиж хэвлүүлсэн байдаг. Жишээ нь: Б.Ахтааны номыг таван удаа, Өлгийн зохиолчдын эмхэтгэл-түүврийг дөрвөн удаа хэвлүүлснээс гадна М.Хурманхааны зохиолын бүрэн түүвэр, Арганбайя, Магауия, Черияздаан, Жамлийхаа, Махфуз, Имашхаан, Даян, Даниял, Хажигбэр, Ахын, Рэнцэн зэрэг өөр бусад зохиолчдын уран бүтээлийг орчуулж хэвлүүлсэн байдаг.
Зохиолч Б.Бааст бол яруу найрагч, хүүрнэл зохиолч, жүжгийн зохиолч, сэтгүүлч, нийтлэлч, судлаач, орчуулагчийн хувиар өөрийн гэсэн өнгө аястай бүтээлээрээ баримтыг уран сайхнаар боловсруулж, уйгагүй хөдөлмөрлөхийн жишээг үзүүлж хоёр үеийн уран бүтээлчдийн үлгэр дуурайл болж, залгамж үед туршлагаа өвлүүлж, XX-XXI зууны Монголын уран зохиолын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулж яваа оюун билигтэн байлаа.
Бөхийн Бааст 1936 оноос уран зохиол сонирхож “Миний нутаг” шүлгээ бичиж, 1943 онд “Цэрмаагийн баяр” анхны өгүүллэгээс эхлээд олон арван өгүүллэг, найруулал, тууж, дурсамж дуртгал бичиж олон түмний хүртээл болгожээ.
Жүжиг:
1936 онд “Тэмцлийг удирдав”, “Хангайн хүүхэн Хандцэцэг“, “Хорлогч хоёр нүүртний хаягдал дээр хувьсгалч эмэгтэйн зориг”
1943 онд ”Мандухай цэцэн хатан” (Ц. Цэдэнжавын хамт)
1945 онд “Цогийн Идэр нас” (Ц. Цэдэнжавын хамт)
1947 онд “Ийм нэгэн хаан байжээ”, “Элбэг хаан”, Монголын анхны эмгэнэлт жүжиг, “Арвижихын гэр бүл” (Ц. Цэдэнжавын хамт)
1949 онд “Би яах вэ” (Э. Оюуны хамт), “Хань нөхөд” (Ц. Цэдэнжавын хамт)
1950 онд ”Тэргэл сартай шөнө”, “Нэгэн аж ахуйд” (Э. Дарьсүрэнгийн хамт)
1971 онд “Хатанбаатар Магсаржав” (С. Удвал, Ч. Чимид нарын хамт)
1972 онд “Мянган тэмээтийн хүү” (С. Удвал, Э. Оюуны хамт)
1971-1972 он “Хадатын фермийн таван хүүхэн” (Э. Оюуны хамт)
1973 онд “Ойн цагдаагийн охин”
1975 онд “Хушин ойд болсон явдал”
1983 онд “Долоо дахь намар”
1973 он ба 1984 он “Хоёр дусал нулимс”
1988 онд “Алтан хуц”, “Дархан хотын дууль”
1946/2012 онд “Хурим” жүжгийн зохиолыг тус тус тайз дэлгэцийн бүтээл болгожээ.
Хэвлэсэн ном зохиол:
Б. Баастын анхны ном 1942 онд “Маршал Чойбалсанд казакын ард биднээс” гэдэг ном хэвлэгдэн гарч түүнээс хойш гадаад, дотоодод 156 номыг уншигч түмний хүртээл болгожээ.
1939-1949 онд:
“Хургачин”
”Хар мазаалай”
“Хэрлэн цагаан талбай”
“Толбо нуур”
"Хань нөхөд”
“Улаанбаатараас Ханх хүртэл”
1950-1959 онд:
“Алтайн жимээр”
“Утаа”
“Хөөрхөн Байдий”
“Чоно”
”Гурван ишиг”
“Бороо”
“Хятадын тухай шүлгүүд”
“Цэцэглэж буй Баян-Өлгий”
“Халзан бухандай”
“Цогт”
“Хятад орны хавар”
“Гүлденген Бай-Өлгей”
1960-1969 онд:
“Хүрлээ”
“Германд хийсэн тэмдэглэл”
“Гэнэн хонгор цаг”
"Алтайн цэцэг”
“Бушуу туулай”
“Хяруу унах цагаар”
“Хүний сайхан сэтгэл”
“Алтайн салхи”
“Одтой тэнгэрийн доор”
1970-1979 онд:
“Хунгийн дууль”
“Алтайн хоёр өнгө”
“Алтан хурга”
“Алтайн хөх дөнөн”
“Намрын уянга”
“Хөвчийн Бор”
“Хаврын салхи”
1980-1989 онд:
“Буу дуу хоёр”
“Галуу шувууны дэгдээхэй”
“Шарга даага”
“Дөрвөн туужийн Бор”
“Хоёр тууж”
“Хоёр дусал нулимс”
1990-1999 онд:
“Цагаан түнгийн намар”
“Миний эх орны өглөө”
“Хуухнагийн халуун”
“Сагсгалдай”
"Чонын буян”
“Ийм нэгэн охин байжээ”
“Ангир мангир хоёр”
2000-2018 онд:
“Цогт сүмбэр хайрхны сайхан хүү”
“Оюун Удвал хоёр минь”
“Цэндийн Дамдинсүрэн”
“Анаахай саарал”
“Елдэн саарал”
“Жинжиймаагийн тухай гурван өөдсөн өгүүллэг”
“Ахтаан бүргэд бид гурав”
“Чамайг үдье бид хоёр”
“Ардын ерөөлч Чимидийн Жигмэд”
“Хөвхөрийн хөх хүрэн уулс”
“Шадувлин зуслангийн өгүүллэгүүд”
2002-2018 онуудад 22 цуврал ном хэвлүүлжээ.
“Дөрвөн туужийн Бор”
“Хадхүүгийн өдрийн тэмдэглэл”
“Гэрийн, хээрийн хоёр хар амт”
“Ганц хонгор азарга”
“Алтан дөлтэй цэцэг”
“Ногоон тэрлэг”
“Уйтай сэрүүн намар”
“Юмдүүжин“
“Ринчен гуай болон...”
“Улаан хэрэм”
“Холбоо дөрвөн тууж”
“Түмний минь хишиг”
“Хар ус, цагаан сүү”
“Хоёр буурал”
“Чулуунцэцэг”
“Дуртгал дурсамж бодол эргэцүүлэл 1”
"Хаана амьдарна даа хөөрхий”
“Цагаан чоно”
“Дуртгал дурсамж бодол эргэцүүлэл 2”
“Уянгаа Солонгоо хоёр”
”Гэгээн хайрын дууль буюу хэрэм тором хоёр”
“Бортого сүү” тус тус хэвлүүлж уншигч түмний хүртээл болгосон.
Монголын уран зохиолын дээжис цувралын 108 ботийн 37-р боть нь зохиолч Б. Баастын уран бүтээлээр, зохиолчдын захидлаар эмхэтгэсэн 6 боть хэвлэгдэн гарсан ба орос, герман, узбек, казак, киргиз хэл дээр орчуулагдан хэвлэгдэж хилийн чанадад уншигчдын хүртээл болжээ.
