МОНГОЛ УНШИГЧ ТАНАА
Миний бичсэн номууд, түүний дотор ах дүү Монголын уншигч авгай нарт толилуулан буй энэхүү «Их нүүдэл» нь Зөвлөлтийн хамгийн сайхан, хамгийн догшин нутгийн нэг Алс Дорнодод зориулагдсан болой. Би захидлын баатруудынхаа нутгийг зориуд ингэж сонгож авсан бус, харин хувь заяа минь ийм байжээ. Яагаад гэвэл «Их нүүдэл»˗ийг бичихийн өмнө би өөрөө амьдралын замаар их нүүдэл суудал хийсэн билээ.

Би 1947 онд Хабаровскийн хязгаарын Амар мөрний Комсомольск хотод төрсөн хүн. Зургаан настайдаа хойд эцэгтэй болсон минь нүүхийн дон нөхөцсөн хүн таарчээ. Манайх түдэлгүй Амар мөрний эргээс Номхон далайн хөвөө рүү нүүсэн боловч Владивосток, Уссурийск хотод төдийгүй Приморскийн хязгаарыг хөндлөн гулд сэлгэн нүүгээд суурьшиж чадалгүй атар газар эзэмших үед Казахстанд хүртэл нүүж ирсэн аж. Гэтэл тун удалгүй хойд эцэг Алс Дорнод руугаа буцахаар шийдэж хувь заяа биднийг Якут руу, эхлээд Алданд, дараа нь Индигиркад алтны артельд хөтлөн иржээ. Би тэр үед нас арав хүрч алт зайлах ажил хийх болсноор амьдралдаа анхныхаа цалинг авч, ээждээ баяр бахархалтай авчирч өгсөн билээ. Ээж минь тэр мөнгөөр надад костюм, зургийн аппарат, буу авч өгсөн юм. Би хожим анчин болсон нь чухам тэр буутай их холбоотой.

Дараа нь манайх Индигиркээс Магадан мужид Агнуурын тэнгис рүү нүүж ирлээ. Энэ үеэс гэрийн дотор эв задарч, хойд эцэг бид хоёр хэл амаа олж чадахаа больсон учир би хэдийгээр насанд хүрээгүй ч гэсэн гэрээ орхин одож цаа үржүүлэх, загас агнах үйлдвэрлэл эрхэлдэг «Лениний туг» хамтралд ажилд орсон юм. Долоон жил цаа маллах, ан гөрөө хийх, загасчлах ажил хийхийн хамт шүлэг, өгүүллэг бичиж «Рассвет Севера» (Умрын гэгээ) хэмээх орон нутгийн сонинд нийтлүүлдэг байлаа. Анхны минь өгүүллэг тэр сонинд нийтлэгдэхэд би арван долоон настай байжээ.

Хугацаат цэргийн алба хаасны дараа Магадан мужид ажилд орж барилгын хэд хэдэн мэргэжил эзэмшлээ. Энэ зуур бичих зохиох ажлаа үргэлжлүүлэхийн хамт бие даан боловсрол мэдлэгээ дээшлүүлсээр байлаа. Хожим Приморскийн хязгаарын Уссурийск хотод шилжин ирж, төмөр замд ачигч хийж байгаад Их Уссурка голын хөвөөнөө орших Вострецово хэмээх тайгын гацаанд суурьшиж анчин боллоо. Ингэж явахдаа амьтны хүрээлэнд зориулан араатан барьж явсан удаатай. Түдэлгүй Алс Дорнодын нэртэй барчин Игнат Трофимовт шавиар орох нь тэр. Трофимов багшийг тэтгэвэрт гарсны дараа би өөрөө бригад зохион байгуулж манайхан арван найман бар барьсан билээ. Амьдралын үндэс гэгдэх домогт хүн орхоодой өвсийг эрж түүж, мэргэжлийн анчин болж явлаа. Чухам энэ үеэс цаатнуудын тухай «Их нүүдэл» номоо бичсэн бөгөөд түүнийг 1982 онд «Современник» хэвлэлийн газар хэвлэн гаргасан юм. Энэ ном маань Хабаровскийн комсомолын шагнал, Бүх Холбоотын уран зохиолын М. Горькийн нэрэмжит уралдааны нэгдүгээр зэргийн шагнал, ЗСБНХУ˗ын Зохиолчдын эвлэлийн К. Фединий нэрэмжит шагналыг тус тус хүртсэн болой.

1985 онд «Современник» хэвлэлийн газар «Барчид» хэмээх миний хоёр дахь номыг хэвлэсэн. Би одоо гурав дахь номоо дуусгаж байна. Үүнийгээ одоогоор «Онгон шугуй» гэж нэрлээд байна. Миний уран бүтээлийн сэдэв бол Хүн Байгалийн харьцаа, Хүн Хүнтэйгээ харьцах асуудал юм. Манай гараг дээр Энх тайвныг сахин хамгаалах, Байгаль дэлхийгээ хайрлан хямгадах эгзэгтэй хурц чухал хоёр асуудал өнөөдөр бидний өмнө тулгараад байна. Энэ хоёр асуудлыг оюун билгээс урьдаар Нинжин сэтгэлийн хүчээр шийдэх ёстой болжээ гэдэгт би хувьдаа итгэл төгс байнам. Хүмүүс албархах, ухаархахаа өмнөө барьж Нинжин сэтгэлээ илт нуун ичингүйрдэг болсон нь хачирхалтай. Чухамхүү Нинжин сэтгэл л биднийг зэвсэглэлээр хөөцөлдөхөөс ч аварна, эх болсон дэлхийгээ мунхгаар цөлмөн сүйтгэхээс ч аварна. Нинжин сэтгэлтэй байна гэдэг бол орчин тойрондоо юу болж байгааг хий харж уяран уймрахын нэр биш, энэ бол эх болсон дэлхий дээр хүн ардын энх амгалан, аз жаргалтай, ашдын сайхан амьдралд саад тотгор болж байгаа бүхний эсрэг эвлэршгүй махран тэмцэхийн нэр. Миний үзэл бодол энэ. Энэ үзэл бодлоо би хэзээ ч хамгаалсаар байсан, хамгаалсаар ч байх болно.

Зохиол бүтээл нь гадаад хэлнээ нийтлэгдэнэ гэдэг зохиолчийн хувьд баяртай хэр нь хариуцлагатай хэрэг. Үнэнийг хэлэхэд ах дүү Монголын уншигчид «Их нүүдэл»˗ийг минь хэрхэн таашаах бол, хэлэх гэсэн санаа маань өнөөгийн монгол түмний ухаан бодол, зүрх сэтгэлийн нандин чавхдасыг хэр хөндөх бол хэмээн сэтгэл догдлон байна.

Монгол уншигчдын сэтгэлийн чавхдасыг өчүүхнээ боловч хөндвөөс би бээр нэгэн жаргал эдлэх билээ.

А. Буйлов