Зөвлөлтийн нэртэй зохиолчдын нэг В. П. Астафьевын уран бүтээлээс манай уншигчид эх хэл дээрээ анх унших гэж байгаа нь энэ билээ.

В. П. Астафьев Красноярск хотын ойролцоох Овсянка гацаанд 1924 оны майн баяраар мэндэлсэн сибирийн хүн юм. Долоон настай байхад нь ээж нь зуурдаар эндсэн учир бүтэл муутайхан эцэг, хойд эх хоёроос болж хүүхэд ахуйдаа өнчин өрөөсөн хүний амьдралыг амсан, багагүй бэрхшээлтэй учирч, дүрсгүйтэж томоогүйтэж явсан удаа ч бий. Гэвч хар бор гэлгүй янз бүрийн ажил хийж явсаар 16 настайдаа төмөр замчин дагалдаж мэргэжил эзэмшин, хоёр жил хэртэй вагон найруулагч хийж байгаад 1942 оны намар фронтод одож, хуурай замын цэрэгт гурван жил дайтахдаа гурвантаа шархтаж, нэгэнд нь бүр үхлийн ирмэгт хүрч явсан боловч эсэн мэнд үлдэж дайн дууссаны намар нь цэргээс халагджээ. Фронтод учирсан амьдралынхаа ханийг даган Урал нутагт ирж, төрөлх хотод нь суурьшин ам бүл нэмж, сэргээн босголтын ховор зэвэр бөгөөд хүнд хүчир их ажлын үед ган хайлах, гуалин ачиж буулгах мэтийн хатуу ажилд зүтгэсээр дайны талбарт эрэмдэг болсон бие нь гүйцэлгүй манаа хийх болжээ. Чухам ийнхүү манаа манадаг байхдаа 1951 онд «Хүнлэг хүн» гэдэг анхныхаа өгүүллэгийг манаачийн жижүүрийн дэвтэр дээр нэгэн шөнө бичсэн түүхтэй. Энэ өгүүллэг нь хот районд төдийгүй мужийн хэмжээнд зард гарснаар В. Астафьев хотын сонины газрын ажилтан болж, уран бүтээлийн бартаат замын аянд сэтгэл шулуудан морджээ. В. Астафьев төрөлх хэл, утга зохиолоо үнэн сэтгэлээсээ сонирхдог, элдвийг бодож зохиох дуртай байсан ч гэсэн, ажил хийж байхдаа хотын утга зохиолын дугуйланд явдаг байсан ч гэсэн тийнхүү нэгэн шөнө бичсэн анхны нь өгүүллэг олны сэтгэлд хүрч амжилт олно гэдэг бол түүний төрөлхийн авьяас билгийн гэрч гэдэг нь магад. Тэр үед дөнгөж тавдугаар ангийн боловсролтой байсныг хэлэх юун. Утга зохиолын дээд курсийг бүр хожим, 1961 онд төгссөн юм.

В. Астафьевын уран зохиолын их зам ийм амархан мэт эхэлж, цаашдаа ч уншигчид, шүүмжлэгчдээс голдуу л найртай, нааштай үг сонссоор эдүгээ зөвлөлтийн нэрд гарсан зохиолч болсон нь түүний авьяас билгээс гадна нөр их ажилсаг чанартай нь шууд холбоотой.

В. Астафьев одоо Вологда хотод аж төрж байна. «Даваа», «Эцсийн сүжиг» зэрэг дөрвөн тууж нь 1975 онд ЗСБНХОУ-ын М. Горькийн нэрэмжит төрийн шагнал, таны унших гэж буй энэхүү «Хаан загас» хүүрнэл тууж нь 1978 онд ЗХУ-ын төрийн шагнал тус тус хүртсэн юм. В. Астафьевын зохиолууд зөвлөлтийн үндэстэн ястны болон гадаадын олон хэл дээр удаа дараа хэвлэгджээ.

В. Астафьевын үг хэллэг баялаг өвөрмөц, эрмэг шулуун, уудам задгай байдаг нь түүний өнгө аяс нийцсэн уран сайхан найруулгатай нийлээд зохиолынх нь нэг гол онцлог болжээ. Зөвлөлтийн олон шүүмжлэгч, судлаач нар В. Астафьевыг оросын сонгодог утга зохиолын өв уламжлалыг гарамгай эзэмшсэн зохиолч гэж нэгэн дуугаар хүлээж байна.

В. Астафьев өгөөмөр баян, догшин ширүүн алдартай сибирь нутгаа, тэр нутагт шинэ амьдралаа цогцлон бүтээж буй уужим сэтгэлт хүн ардаа дуулж яваагийн хувьд Сибирийг эдийн засаг, аж ахуйн талаар эзэмшиж байгаа зөвлөлтийн ард түмний аварга хөдөлмөрийн эрч хүчтэй хөл нийлэн энэ нутгийг уран сайхны хувьд эзэмшиж буй уран бүтээлчдийн үйлст өөрийн гэх хандивтай хүн. «Хаан-загас» үүний нэгэн нотолгоо юм. Эл туужийг 1977 оны «Роман-газета» сэтгүүлд нийтлэгдсэн хураангуй эхээс орчуулан толилуулав.

Ц. Гомбосүрэн