САЛТЫКОВ-ЩЕДРИН М. Е.
(1826—1889)
Оросын хувьсгалт ардчилсан үзэлт, шог зохиолч Михаил Евграфович Салтыков газрын баян эзний хүү байжээ. Гэвч хамжлагын асрагч эхийн гар дээр өсөж хүмүүжсэн учир багаасаа зовж зүдэрсэн олныг өрөвдөн хайрлаж, дарлан мөлжигчдийг жигшин үзэх болсон байна. Анх 1848 онд «Будилаантай хэрэг» хэмээх тууж бичсэн учир Вятка нутагт цөлөгджээ. Тэнд долоон жил суухдаа хаант засаг, хамжлагат ёсны бузар булай амьдрал, хөдөөгийн түшмэд, газрын эздийн зэрлэг бүдүүлэг авир, төрхийг улам ч гүнзгий ойлгож авсан байна. 1856—1857 онд «Хөдөөгийн тухай найруулал» бичиж «Н. Щедрин» гэсэн нууц нэрээр нийтлүүлснээс хойш утга зохиолын хос нэртэй болжээ.
1860-аад оны Орос оронд «хуу хамах, зодож занчих, панзлах» ёс ноёлж, харгислал гаарсныг «Нэгэн хотын түүх» зохиолдоо, бас хамжлагын эздийн хүний үнэргүй хомхой шунаг сэтгэлийг «Головлёв эзнийхэн» хэмээх романдаа тэр товойлгон дүрсэлсэн билээ.
Тэр цагийн Орос орныг эзэрхэн захирагч язгууртан феодалуудыг «Зэрлэг эзэн», «Баавгай жанжин», оршин байгаа нийгмийн шударга биш ёсыг өмгөөлөгч хөрөнгөтний биеэ худалдсан аймхай, хулчгар зан авирыг «Либерал», харгислалтай эвлэрэн бууж өгөгч бэртэгчнүүдийг «Хэтэрхий мэргэн жараахай», «Амь хайргүй туулай» зэрэг үлгэртээ хурцаар элэглэн дүрсэлжээ.
Үүний зэрэгцээ түмэн зовлонг биедээ үүрч тэвчин шийдвэртэй тэмцэлд хүчээ хуримтлуулан хөдөлмөрлөгч оросын ард түмний тод томруун дүрийг «Гомдол мэдүүлэгч Хон хэрээ» зэрэг үлгэртээ сэтгэл уярам халуун дотноор туурвин бүтээсэн юм. Хүзүүн дээрээ хачиг хувалз шиг овоорсон язгууртан дээдсийг тариачин эрс тэжээж, хамаг бүхнийг бүтээн туурвигч хүчин болохыг «Хоёр генералыг нэгэн тариачин тэжээсний үлгэр» гэдэг зохиолдоо тод үзүүлсэн билээ. Тийнхүү М. Е. Салтыков-Щедрин бүгд 32 хошин үлгэр зохиосноос олонхыг нь 1880-аад онд бичсэн байна. Энэ нь Орос орноо ид өрнөж байсан харгислалын тэр жилүүдэд улс төрийн тэмцлийн агуулгатай далд санаа ёгт утгатай үлгэр бичих шаардлага гарч ирсэнтэй холбоотой гэж судлаачид үздэг. К. Маркс түүний уран бүтээлийг өндөр үнэлж, В. И. Ленин зохиолоос нь эш татах дуртай байжээ.
Манай уншигчид М. Е. Салтыков-Щедриний үлгэрийг 1930-аад оноос эхлэн уншиж танилцсан юм. Түүний «Хоёр генералыг нэгэн тариачин тэжээсний үлгэр», «Хэтэрхий мэргэн жараахай», «Үл үүрэглэгч нүд», «Помещикийн байранд өнгөрүүлсэн нэг өдөр» болон «Головлёв эзнийхэн» роман нь монгол хэлээр орчуулагджээ. Мөн 1982 онд М. Е. Салтыков-Щедриний «Хэтэрхий мэргэн жараахай» хэмээх түүвэр зохиол нь нийтлэгджээ.
Эх сурвалж: Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь - 3 (1988)
